آرام و سربه‌زیر، آرمیده در دل کویر، سازه‌ای آمیخته با راز. این‌که در چه زمان و دوره‌ای ساخته شده است، پرسشی است که پاسخش همراه با حدس و گمان است. برای چه کاری این بنا را ساخته‌اند؟ باز پاسخی روشن ندارد. «شاسوسا» آکنده از رمز و راز است!
در کنار جاده‌ای که پیش‌ترها رو به آرانوبیدگل، در استان اصفهان، داشت و اکنون جای خود را به جاده‌ای نوساز داده است، سازه‌ای تاریخی دیده می‌شود که نام آن، همانند کارکردش، رازگونه است. آن سازه را «شاسوسا» می‌نامند. شاسوسا در میان زمین‌های کِشت‌وکاری است که به آن دشتِ حبیب می‌گویند و از شهر کاشان دو کیلومتر دور است. در چند دهه پیش شاسوسا بخشی از کاشان شناخته می‌شد، اما اکنون در شمار زمین‌های وابسته به شهرستان آرانوبیدگل شمرده می‌شود.
معنای شاسوسا و زمان ساخت آن
کسی به‌درستی نمی‌داند شاسوسا چه معنایی می‌دهد. برخی آن را «خانه‌ی کاه‌گِلی» معنی می‌کنند که در کاشان ساخته می‌شد و بومیان به آن شاسوسا می‌گفتند؛ برخی دیگر آن را به معنی «فرمان» و «دستور» گرفته‌اند. میان این دو معنا، جدایی و فرق، بسیار است! دو تَن از پژوهشگران، تعظیمی‌فر و دانایی‌نیا، که پژوهش دامنه‌داری درباره‌ی سازه‌ی شاسوسا انجام داده‌اند، با اشاره به سرچشمه‌ها (:منابع) تاریخی، شاسوسا را به معنی «آبگیر سیاه» دانسته‌اند. آبگیر، به کاریزی که در کنار سازه هست، اشاره دارد.
اما دشواری دیگر آن است که نمی‌توان تاریخ ساخت شاسوسا را برآورد کرد. نشانه‌ای در این باره وجود ندارد و تنها با گمان و تردید گفته‌اند که سازه‌ای از دوره‌ی ایلخانی (سده‌ی هشتم مهی) است و برخی نیز آن را وابسته به دوره‌ی صفوی (سده‌ی یازدهم مهی) قلمداد کرده‌اند.
رازها درباره‌ی شاسوسا، یکی‌دوتا نیست. پرسش بی‌پاسخ دیگر آن است که این سازه، چه کاربری‌ای داشته است؟ شماری از باستان‌شناسان، شاسوسا را «خانقاه» (جای گِردآمدن صوفیان و درویشان) می‌دانند. اما این دیدگاه، برای همه‌ی پژوهندگان پذیرفتنی نیست. آن‌ها می‌گویند بی‌گمان سازه‌هایی در کنار شاسوسا بوده که اکنون از میان رفته‌اند و شاسوسا بخشی از یک مجموعه‌ی بزرگ بوده است. گروهی نیز آن را قدم‌گاه یا زیارتگاه می‌دانند. کسانی هم هستند که شاسوسا را آرامگاه برمی‌شمارند. همه‌ی این دیدگاه‌ها جز حدس و گمان چیز دیگری نیست. ما به‌درستی نمی‌دانیم شاسوسا با چه انگیزه‌ای ساخته شده است و چگونه کاربری‌ای داشته است! اما از یک گمان دیگر که درخور توجه هم هست، نباید گذشت. پژوهندگانی هستند که می‌گویند شاسوسا جای خاکسپاری یکی از شاهک‌های شوش بوده است؛ چرا که در زمان ساسانیان، شوش را «سوس» یا «سوسا» می‌نامیدند. به هر روی، در این که شاسوسا سازه‌ای آیینی بوده است، کم‌وبیش تردیدی نیست.
شاسوسا چهارتاقی‌ای است که پوششی گنبدی دارد و بر روی چهارستون بنا شده است. این‌گونه پوشش‌ها را در اصطلاح مهرازی «کلنبو» می‌نامند. گستردگی سازه 1147 متر مربع است. از درون به شکل مربع و از بیرون به شکل مستطیل نمایان است. چهار درگاه ورودی دارد که اکنون دو درگاه خاوری و باختری آن بسته شده است. بومی‌ها به این سازه‌ی رازآمیز باورمندند و در کنار یا درون آن چراغ روشن می‌کنند.
وضعیت کنونی شاسوسا
گزارش‌ها خبر از آن می‌دهند که سازه‌ی زیبای شاسوسا «در معرض آسیب‌های فراوان قرار گرفته و هر لحظه بیم آن می‌رود که در اثر آسیب‌ها که عمدتا انسانی هستند، دچار تخریب شود»(گزارش ایرنا) و از این بدتر آن که: «بی‌توجهی و بی‌مهری‌ای که نثار شاسوسا می‌شود، شاید به این زودی‌ها، با یک باران، یا یک نشست که ناشی از برداشت بی‌رویه از آبخوان آن دشت باشد، ناگهان طرح چهره شاسوسا از هم بپاشد»(گزارش ایرنا).
درباره‌ی مالکیت شاسوسا نیز دشواری‌هایی وجود دارد. اداره‌ی اوقاف از یک‌سو و وزارت راه‌وشهرسازی، از سوی دیگر، خود را مالک شاسوسا می‌دانند. مدعیان حقوقی نیز ادعای مالکیت بر شاسوسا را دارند. به سخن گزارش‌نویس ایرنا: «مدعیان و صاحبان شاسوسا کم نیستند! اما شاسوسا در میان این‌همه هست و نیست، یکه و تنها، بی یار و یاور در حال ویرانی است»!
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر