تیمره‌ی خمین پهنه‌ای از اصالت اندیشه و دانش و تجربه‌ی انسان‌های نخستین است که به گونه‌ی نمادهای نقش‌بسته در صخره‌های سنگی جای گرفته و این مجموعه آگاهی‌های ارزشمند از زندگی، شکار، حفاظت و اعلام خبر، آیین و رسم‌ها، دریچه‌ی فکری و شیوه‌ی‌ی زیست انسانی را پدیدار می‌کند.
سنگنگارههای تیمره‌ی خمین گویای دیرینگی این گستره در تاریخ بشری است و سنگ‌نگاره‌ی آن یادگاری از روزگاری است كه انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشت و از راه این نمادها جریان زندگی خود و دیگران و حتا زیست‌بوم پیرامونش را به تصویر كشیده است.
گنجینه سنگنگارههای تیمره خمین از پرمایه‌ترین (کغنی‌ترین) و با ارزشمندترین سنگ نگارهءهای به‌دست آمده‌ی تاریخ از دید شمار و گوناگونی است و نقش‌های بی‌مانند نگاشته شده بر دل صخره‌ها نگاه هر بیننده‌ای را به سوی خود می‌كشد. 21 استان كشور دارای سنگ‌نگاره هستند اما، در تیمره خمین بیش از 21 هزار نمونه از این سنگ‌نگاره ها به‌دست آمده است كه دیرینگی برخی از این نمادها تا 40 هزار سال می‌رسد و نمونه‌ی نامور آن نگاره‌های جانورانی مانند بزكوهی است كه توجه دیرینه‌شناسان و دانشمندان و مردم‌شناسان جهان را جلب كرده است.
محمدناصری‌فرد پژوهشگر سنگنگارههای ایران با اشاره به اینکه سنگنگارههای تیمره شهرستان خمین از کهن‌ترین نمونه‌های سنگ‌نگاری بشری در جهان است گفت: باستان‌شناسان آغاز آفرینش سنگ‌نگاره‌ها را پایان دوران پارینه‌سنگی و كوچ انسان از غارها به دشت‌ها و آغاز دوران نوسنگی می‌دانند كه در كانون‌های جمعیتی نخستین جهان آثار آن دیده می‌شود و تیمره‌ی خمین نیز نمونه‌ای اصیل و ناب از یادگار تاریخ بشری در این دیار است.
وی افزود: پیشینه‌ی برخی از نقش‌های تیمره به 17 هزار سال پیش می‌رسد و تازه‌ترین نقش‌ها نیز در پژوهش‌های دیرینه‌شناسان به هزاره‌ی دوم پیش از میلاد نسبت داده شده است. پژوهشگر سنگنگارههای ایران ادامه داد: تیمره در محدوده‌ی جغرافیایی خمین از زیستگاه‌های كهن ایران به‌شمار می‌رود و از عصر یخبندان سكونتگاه انسانی بوده است.
ناصری‌فرد در دنباله گفت: حفره‌های زیرزمینی پر‌شماری در دره‌ها و دیوارهای عمودی رودخانه‌ها، سنگ‌چین‌های بدون ملات فراوان در گدارها و سفالینه‌های به دست آمده با طرح‌های گوناگون و رنگ‌آمیزی‌های گوناگون همه نشانگر آن است كه گستره‌ی تیمره‌ی خمین در روزگار باستان از كانون‌های مهم جمعیتی بوده است و این پیشینه برپایه‌ی پژوهش گروهی از باستان‌شناسان و دیرینه‌شناسان اروپایی در تیمره و با بهره‌گیری از دستگاه طیف‌سنج شتاب‌دهنده با ذره‌ای ماده‌ی ارگانیك به دست آمده است. وی دربارهی چرایی فراوانی سنگ‌نگاره در تیمره‌ی خمین افزود: وجود آب فراوان، شكار و شرایط مناسب برای شكار همچنین وجود گدارها و دره‌های ژرف و قیف‌گونه، نخستین ابزارهای شكار، لاشه‌سنگ‌های تیز و بومگاه‌های مناسب در گذشته‌های دور این گستره را به مكانی برای زیست و استقرار كانون انسانی تبدیل كرده بود.
این پژوهشگر سنگ‌نگاره ادامه داد: بیشترین فراوانی نقش سنگنگارههای تیمره نقش بزكوهی است كه با طرح، سبك و در اندازه‌های گوناگون به شیوه‌ی كوبشی بر دیواره‌ی كوها و دره‌های تیمره نگاشته شده است. نقش بز كوهی در نزد ایرانیان باستان نمادی از یك فرشته است كه در زمان سختی‌ها ازسوی خدا به یاری انسان می‌شتابد.
وی افزود: هر یك از تیره‌های باستانی بزكوهی را نماد یكی از عناصر سودمند طبیعت در نظر می‌گرفتند و برای نمونه در لرستان نماد خورشید و گاه هم نمادی از باران می‌دانند. پژوهشگر سنگنگارههای ایران افزود: نقش‌های گوناگونی از انسان پس از بزكوهی بیشترین فراوانی نگاره‌های صخره‌های تیمره را در بر می‌گیرد كه در حالت‌های گوناگون آفرینش شده و این نقش‌ها انسان را از زمان‌هایی بسیار كهن كه پوشش بر تن ندارد تا زمانی كه مردان و زنان لباس‌های ویژه برتن دارند به تصویر كشیده است.
از دید سنگنگارههای تیمره سیر دگرگونی و تغییر در زندگی انسان در هزاران سال پیش دیده می‌شود، نقش‌هایی از اهلی كردن سگ از نژاد تازی به دست زنان تا اهلی كردن اسب به دست مردان در این آثار مصور قابل دیدن است.
ناصری‌فرد همچنین گفت: نقش‌های انسان در حالت شكار، رقص آیینی، نیایش، موجودات بالدار با پوشش و با كلاه‌خودهای شبیه فضانوردان امروزی، اهلی حیوانات نیز از موضوع‌های این نگاره‌ها است كه هر كدام در دوره‌ای ویژه آفرینش شده است.
این پژوهشگر، نقش‌های پنجه‌های دست، فنجان نماها، تتو، نمادها، علامت‌های خطی را از دیگر یادمان‌های به جا مانده در سنگنگارههای تیمره‌ی خمین دانست و گفت: بزرگترین تابلوی سنگی كشور در گستره‌ی تیمره شهرستان خمین به مساحت 40 متر مربع تصویر شده است و به سنگ‌نگاره‌ی بزرگ نامور است. در این تابلوی سنگی بیش از 150 نقش یك جا گرد آمده است كه رازگشایی از این سنگ‌نگاره به تنهایی به سال‌ها كار پژوهشی در سطح بین‌المللی نیاز دارد.
وی در دنباله گفت: در بالای انبوه نقش‌های جانوران، تابلو مرد شكارچی دیده می‌شود كه از كمندی نامتعارف و شگفت بهره برده است و در كنار پای این شكارچی حیوان با بدن زره‌پوش تصویر شده است. بازمانده‌ی این پستانداران از گونه‌ی كمربندداران با پوشش زرهی در آمریكای مركزی و جنوبی به نام «آرمادیلو» برجای مانده، اما آنچه در تیمره تصویر شده شاید موجود از میان رفته‌ای «منقرض شده‌ای» به نام «دودیكوروس» باشد كه مانند این نقش دُمی گرزمانند داشته است. این موجود كه گونه‌هایی از آن تا چهار متر درازا داشته است از شكارهای انسان غارنشین بوده و نزدیک به 11 هزار سال پیش در پایان عصر یخبندان از میان رفته است. وی با بیان اینكه نظر قطعی دربارهی ماهیت جانوران موجود در این سنگ‌نگاره كه مدت‌ها پیش ازمیان رفته‌اند به كارشناسی زیست‌شناسان و دیرین‌شناسان نیاز دارد.
پژوهشگر سنگنگارههای ایران با بیان اینكه كهن‌ترین خط‌های (ایدئوگرام و خطوط سطری) و كهن‌ترین خط به دست آمده در ایران نیز متعلق به تیمره خمین است، ادامه داد: یك سوم مولاژ سنگنگارههای خطی و تصویری موجود در باغ سنگ‌نوشته‌های كاخ نیاوران، متعلق به تیمره (كوه های اطراف خمین) است. به دست آمدن نقش‌های زیگورات در میان سنگنگارههای تیمره در كنار علامت‌ها و نشان‌های دبیره (:خط) پروتو ایلامی و ایلام از نخستین یافته‌هایی است كه كسی تاكنون كوچكترین ذهنیتی بر آن‌ها نداشته است. وی افزود: زیگورات‌های به دست آمده در این گستره همانند ظاهری شگفت‌انگیزی با نمونه‌های دوره‌ی ایلام به ویژه «اور» در بین‌النهرین دارد و در كنار نقش‌های زیگورات نقش بزكوهی با نشان‌های لوزی از نمونه دبیره‌های پروتو ایلامی و ایلام كهن نیز در تیمره به چشم می‌خورد.
* این نوشتار برگرفته از گزارش افسانه آروند، در تارنمای ایرنا (خمین) با اندکی دگرگونی است.
خبرنگار امرداد: بامداد رستگار
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر