بر سمرقند اگر بگذری، ای باد سحر
نامه‌ی اهل خراسان به بر خاقان بر
نامه‌ای مطلع آن: رنج تن و آفت جان
نامه‌ای مقطع آن: درد دل و سوز جگر
نامه‌ای بر رقمش آه غریبان پیدا
نامه‌ای در شکنش خون شهیدان مضمر
نقش تقریرش از سینه‌ی مظلومان خشک
سطر عنوانش از دیده‌ی محرومان، تر ...
این سروده، آغاز قصیده‌ی انوری است که پس از یورش دشمن به سمرقند سروده شده است. بر این شهر بارها و بارهادر درازنای تاریخ یورش برده‌اند و تاریخی جگرسوز دارد.
سمرقند با جمعیتی نزدیک به 412 هزار و 300 تن (بنابر برآورد سال 2005میلادی)، دومین شهر بزرگ ازبکستان و مرکز استان سمرقند است. بیشتر ساکنان این شهر فارسی‌زبان هستند و به فارسی تاجیکی سخن می‌گویند.
در سال 2001میلادی، یونسکو این شهر باستانی را در سیاهه‌ی (:فهرست) میراث فرهنگی جهان گذاشت.
نام سمرقند، تازی شده‌ی واژه‌ی پهلوی «سمرکند» است و معنی ترکیبی آن «سنگ دژ» است. ریشه‌ی بخش نخست «سمر» از پارسی باستانی «اسمرا» به معنی سنگ یا صخره و بخش دوم «کند» از پارسی باستانی «کنتا»، سغدی «کنت» به معنی دژ یا شهر است. واژه‌ی یونانی آن «مرکنده» است.
سمرقند، که یونانیان آن را «ماراکندا» می‌نامیده‌اند، در زمره‌ی یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌آید. این شهر را ایرانیان در پایان سده‌ی 14 پیش از میلاد در دشت حاصلخیز زرفشان به عنوان شهری کشاورزی پی نهاده‌اند.
سمرقند، روزگارانی دراز از هنگامه‌ی هخامنشیان بخشی از سرزمین سغد باستان بوده استکه در سال 330 پیش از میلاد به‌دست اسکندر مقدونی می‌افتد. در سده‌ی ششم میلادی ترک‌ها بر آن چیره شدند. در سده‌ی هفتم، چینی‌ها و در سال 705میلادی تازیان بر آن دست یافته و تا سده‌ی نهم در دست خلفای اموی و عباسی بوده است.
در سال 1000میلادی، سمرقند به دست سامانیان افتاد و در 1027میلادی سلجوقیان آن را در دست گرفتند. در روزگار خوارزمشاهیان، پایتخت بود. در 1219میلادی به چنگ چنگیزخان مغول افتاد و ویران شد و در 1383میلادی به دست تیمور لنگ افتاد که سمرقند را پایتخت خود بگذاشت.
این شهر در 1505میلادی به‌دست ازبکان(شیبانیان) و سرانجام در 1600میلادی به‌دست استراخان و جانشینان او که آنها نیز از نژاد ازبک هستند افتاد و باز به تصرف ایران درآمد. در روزگار قاجار، روس‌ها آن را گرفتند. پس از آن، اگرچه سمرقند در تصرف خان‌های بخارا بود ولی بخشی از خاک روسیه به شمار می رفت.
در سال‌های 1924میلادی سمرقند و بخارا در پی سیاست‌های شوروی پیشین از تاجیکستان جدا شده و به ازبکستان پیوست.
از سازه‌های دیدنی سمرقند، مسجد بی‌بی خانم، مدارس ریگستان و آرامگاه شاه زنده است.
مسجد «بی‌بی خانم» نماد قدرت تیمور لنگ است که به افتخار همسرش بی‌بی خانم آن را ساخته و نامش را روی آن گذاشته است. گویا مسجد بی‌بی خانم بزرگ‌ترین مسجد آسیای مرکزی است. این مسجد که شاهکاری معماری است و بنایی بسیار بزرگ دارد، بسیار سریع ساخته شده است. بخش‌هایی از این مسجد در زلزله‌ی سال 1897میلادی ویران شد اما دولت ازبکستان هم‌اکنون پروژه‌ی بزرگی را برای بازسازی آن آغاز کرده است.
ریگستان نیز که قلب تپنده‌ی سمرقند در سده‌های میانی بوده است یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های سمرقند و بلکه یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های جهان است. این گستره، دربردارنده‌ی سه مدرسه‌ی بزرگ و گستره‌ی میان آنها است. این مدرسه‌ها به ترتیب مدرسه‌ی«اولوغ‌بیگ»، مدرسه‌ی «شعردار» و مدرسه‌ی «طلاکاری» نام دارند و در میانه‌ی سال‌های 1420 تا 1660میلادی ساخته شده‌اند. ستارگان طلایی رنگ و گنبد لاجوردی، ورودی بناهای ریگستان را آذین کرده‌اند. گفته می‌شود اولوغ بیگ، خودش در این مدرسه به آموزش ستاره‌شناسی می‌پرداخته است. او همیشه با شاگردانش بحث و گفت‌وگو می‌کرده است. اولوغ بیگ در یکی از نامه‌های خود می‌نویسد: «امپراتوری‌ها فرو می‌پاشند، اما کار دانشمندان همواره جاویدان می‌ماند.»
آرامگاه شاه زنده نیز یکی از نمادهای تاریخ این شهر است که در مرز میان سمرقند اسکندر مقدونی و سمرقند تیمور لنگ، در میان مجموعه بناهای تاریخی قد برافراشته است.
آرامگاه‌های زنان تیمور، بازار اصلی سمرقند، موزه سمرقند و رصدخانه‌ی اولوغ بیگ نیز از دیگر جاهای دیدنی این شهر تاریخی هستند.
امرداد - گروه تاریخ
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر