دکتر فرزانه گشتاسب در سخنرانی خود در پژوهشکده علوم انسانی، از اهمیت بازچاپ نسخ کهن اوستا و حفظ میراث دستنویسهای اوستایی گفت. وی به بیان دو تفاوت مهم بین نسخه‌های اوستای گلدنر و اوستای جدید پرداخت و تاکید کرد که این نسخ میراثی گران‌بها و بی‌‌همتا از فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین هستند که هریک داستانی برای خود دارند.
دکتر فرزانه گشتاسب، استاد برجسته و پژوهشگر پیشرو در حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی است که با تمرکز بر نسخه‌های کهن اوستا و دستنویسهای اوستایی فعالیت می‌کند. ایشان با تلاش‌های پیوسته و پژوهش‌های ژرف خود، نقش مهمی در پاسداشت و بازچاپ نسخ کهن اوستا و دستنویسهای باارزش ایرانی ایفا کرده است. دکتر گشتاسب با ارایه مقالات و سخنرانی‌های متعدد، به معرفی و تحلیل دستنویسهای نویافته اوستا پرداخته و تلاش‌های زیادی در زمینه دیجیتالی‌سازی این نسخه‌ها و فراهم کردن دسترسی آسان‌تر به آن‌ها داشته است. روز سه‌شنبه 24 مهرماه 1403، دکتر فرزانه گشتاسب در نشست بررسی بازچاپ نسخ کهن در تالار ادب پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنانی درباره اهمیت بازچاپ نسخ کهن اوستا و دستنویسهای ارزشمند آن بیان داشت.
دستنویسهای اوستا میراث گران‌بها و ارزشمند ما در حال‌حاضر است که هر یک داستانی برای خود دارند
دکتر گشتاسب در آغاز از تاریخچه دستنویسها گفت: همین دستنویس کتابخانه ملک را سمیوییل گایزه از هند خریداری کرد و به اروپا آورد. این دستنویس در دست دستور داراب آموزگار و استاد آنکتیل دوپرون بود. گایزه دستنویسهای زیادی از اوستا و متون دیگر را در مجموعه خود داشت که پس از مرگ او به کتاب‌خانه‌های مختلف رفت یا توسط اشخاص خریداری شد. این دستنویس هم پس از چند بار خرید و فروش به دست فردی به نام اخوان زنجانی و بالاخره به ایران و کتابخانه ملک رسید.
اولین و قدیمی‌ترین دستاورد آشنایی غرب با این دستنویسها، تهیه نسخه انتقادی متون اوستایی بود. اول وسترگارد و بعد گلدنر این کار را کردند و می‌دانیم که نسخه گلدنر تا همین اواخر مهم‌ترین منبع اوستاشناسان برای مطالعات اوستایی بود. ویژگی این اوستاها این بود که بر اساس نسخه‌های موجود در هند تدوین و ویرایش شده بود.
در سال 1387 دکتر کتایون مزداپور مقاله‌ای نوشتند با عنوان «چند دستنویس نویافته اوستا» و 12 نسخه دستنویس را که در ایران یافته بودند در آن معرفی کردند.
این مقاله سرآغاز یک حرکت و جست‌وجوی جدید شد برای پیدا کردن دستنویسهای ایرانی و تلاشی برای تهیه یک نسخه انتقادی جدید از اوستا. ده‌ها نسخه جدید پیدا شده و توسط گروه Avestan digital archiv در برلین در حال دیجیتال‌سازی است.
بنابراین دو تفاوت مهم در اینجا و بین دو اوستای گلدنر و این اوستای جدید وجود دارد:
1- در نسخه انتقادی گلدنر اکثر دستنویسها متعلق به هند هستند.
2- ترتیب متون کاملا متفاوت شده است.
دومین اتفاق مهم چاپ این کتاب‌ها و نسخه‌ها بود.
با گسترش صنعت چاپ بازچاپ خرده‌اوستاهای خط فارسی در ایران و گجراتی در هند اول انجام شد (خرده‌اوستا) و چاپ دستنویسهای یسنا و وندیداد به خط اوستایی جدید است.
کتاب یشت با نیرنگ دستور نامدار (بمبئی 1262 یزدگردی) استثنا است. همچنین اوستای درون (1350 خورشیدی) که استاد شهمردان از دین‌دبیره به خط فارسی برگردانده و با پیشگفتار موبد اردشیر آذرگشسب منتشر شده است.
ضرورت پژوهش درباره بن‌نوشت‌ها و نیرنگ‌ها
دکتر گشتاسب همچنین بر اهمیت پژوهش درباره بن‌نوشت‌ها و نیرنگ‌های این دستنویسها تاکید کرد و گفت: الان که این دستنویسها از زیرزمین‌ها و دخمه‌های تاریک و نمور نجات پیدا کرده و به دست پژوهشگران رسیده، وقت پژوهش درباره آن‌هاست.
یکی از بخش‌های مهم این دستنویسها که در نسخه انتقادی منعکس نمی‌شود: بن‌نوشت‌های (آغازنوشت و پایان‌نوشت) (colophon) آن است.
بیشترین دستنویس‌هایی که در ایران پیدا شده، همان هست که به اسم «وندیداد ساده» مشهور هست، یعنی متن اوستایی سه کتاب یسنا، ویسپرد و وندیداد که با نظام خاصی در کنار هم چیده شده و ترجمه پهلوی هم ندارد.
این کتاب‌ها معمولا دو بن‌نوشت دارند، یکی در پایان هفت‌ها و قبل از فرگرد نهم وندیداد و دیگری در آخر کتاب (که معمولا از بین رفته است)
از بن‌نوشت‌ها اطلاعات مهم: کاتب نسخه و نسب‌نامه او را می‌توان دریافت مانند:
فریدون مرزبان که از کاتبان مهم قرن دهم و کاتب نسخه مهم وندیداد 976 (دانشگاه تهران) هست: بر اساس یادگارنوشت وندیداد دانشگاه تهران، در یکی از این سفرها که از کرمان به یزد میرفت و در روستای شریف‌آباد و خانه رستم بندار ساکن شده بود، این نسخه را به سفارش یکی از خانوادههای مومنِ بهدین نگاشت و بعد دوباره به کرمان برگشته و نسخه ت.د2 بندهش را تمام کرده.
نام مکان‌هایی که زرتشتیان در آن ساکن بودند: بن‌نوشت هوشنگ سیاوخش، ساکن روستای شریف‌آباد، قرن نهم هجری بر دستنویسی از یسنا و زند آن، بلندترین بن‌نوشتی که تا بحال به دستمان رسیده، خود دستنویس را نداریم ولی این بن‌نوشت در دستنویسهای دیگر رونویسی شده و به دستمان رسیده است. مثلا چند جمله از این بن‌نوشت:
از روی دستنویس هیربد مهرآبان اسفندیار مهرآبان و او از روی دستنویس هیربد ماه‌پناه آزادمرد از روستای کازرون
رستم دادهرمزد از فرخ‌بوم سپاهان، روستای روددشت، ده ورزَنه
خط و زبان این بن‌نوشت‌ها، پهلوی جدیدتر و بعد فارسی (به حدس درباره زمان نگارش کمک می‌کند) و گاهی زبان فارسی به خط اوستایی (گونه‌ای پازندنویسی) و کاربرد واژه‌های عربی در متن پهلوی
یکی دیگر از مطالب مهم دستنویسها، نیرنگ‌هاست. نیرنگ در دستنویسهای اوستا به معنی «دستوراتی برای انجام آیین‌ها و مناسک دینی» است که زوت و راسپی با هم اجرا می‌کنند. این نیرنگ‌ها هم فقط در دستنویسها پیدا می‌شوند. مثلا نیرنگ بوی خوش بر آتش نهادن، نیرنگ برسم چیدن؛ نیرنگ هوم خوردن
حواشی متن: یادداشت‌هایی که ملک دستنویس در حاشیه می‌نوشته و ما می‌توانیم بفهمیم که این دستنویس بعد از نگارش در دست چه کسانی بوده است.
هزینه برگزاری مراسم، تاریخ وفات برخی بهدینان
مناسبت نوشته شدن دستنویس: به مناسبت نوزادی (موبد شدن) دستنویس نوشته شده. «هرکس طمع کند به لعنت خدا گرفتار باد هرکس خدابیامرزی بدهد خداوند بر هفتاد پشتش بیامرزاد»
تصاویر: تصویر ایستادن یزشنگرها در مراسم یزشن، برشنوم‌گاه و نحوه قرارگیری گودال‌ها و کش‌ها، (اوستای 976، مرحوم افشار: انسان در حالات مختلف، چشم و ابرو، خورشید خانم، بزکوهی، شتر، پرنده، درخت، کوزه)
اصطلاحاتی (برای طبقه‌بندی موبدان) مانند یوژداثرگر، برشنومگر، یشتاران نسک داد (دادیگ، وندیداد، موبدان وندیدادخوان)
دکتر گشتاسب در پایان سخن ابراز امیدواری کرد در آینده با توجه به مشکلات و هزینه زیاد چاپ دستنویسهای اوستا، امکانی فراهم شود که نسخ اوستا و پهلوی در یک کتابخانه دیجیتال سامان‌دهی شود و قابلیت تورق و دسترسی آسان به آن‌ها فراهم شده و پژوهشگران بتوانند درباره‌ی آن‌ها پژوهش کنند.
در این نشست که به روش برخط نیز پخش شد، دکتر سیروس نصراله‌زاده، دکتر حمیدرضا دالوند و دکتر فرزانه گشتاسب به بررسی اهمیت بازچاپ نسخ کهن پرداختند و دکتر شاهین آریامنش به عنوان دبیر علمی گرداننده نشست بود.
امرداد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر