سرزمین‌هایی با پیشینه‌ای کهن تاریخی برای نگهداری و پاسداشت تاریخ و هویت و فرهنگ خود چه از راه نوشتاری و چه سینه‌به‌سینه راه درازی را در این امانتداری مهم طی کرده است تا بتواند آن را به نسل‌های بعد برساند.
روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان / مهر بفزای، ای نگار مهرجوی مهربان
«مسعود سعد سلمان»
هر آنچه از ایران باستان از نیاکان نیک‌اندیش به یادگار مانده است اینک تاریخ و فرهنگ و آیین ما را تشکیل داده است و ما نیز باید در پاسداری از آن کوشا و در تلاش بهتر برای به‌جا آوردن آن باشیم. آنچه مورد توجه است جشن‌های باستانی به‌جامانده که با برگزاری آنان افزون‌بر شادی و سرور موجب تقویت بهتر پیوند میان مردمان این سرزمین باهم و همچنین استحکام‌بخشی هویت تاریخی ایرانیان خواهد بود. جشن‌های بسیاری با مناسبت‌های ویژه و خاص خود از ارج‌نهادن به جایگاه طبیعت تا آب وآتش و مهر و مهرورزی.
آیین مهر
«مهر» از ایزدان بزرگ آریایی که نماد نور و روشنایی خورشید و همچنین یاور و پشتیبان جنگجویان راستین و ایزد عهد و پیمان و برکت بخشنده و نگاهبان پیمان‌ها که بسیاری از آتشکده‌ها نام مهر را برخود داشته‌اند.
آیین مهر در ایران و هند جایگاه ویژه‌ای داشته است و در کنار دیگر ایزدان مورد ستایش وپرستش واقع می‌شده است. در سانسکریت («میتر» mitra ) به معنی دوستی و مهرورزی و در اوستا و سنگ‌نوشته‌های هخامنشی («میتر» mithra ) به معنی تکلیف دینی و عهد و پیمان و در پهلوی («میتر» (mitr به معنی «خورشید» و در فارسی «مهر» آمده است.
از نام مهر در نوشته‌های کهن به‌جامانده از سروده‌های زرتشت با نام «گات‌ها» ذکر نشده است ولی وهومند در گات‌ها جانشین میتره محسوب می‌شود، اما در مهر یشت در اوستا که یکی از بزرگترین یشت‌هاست به نیایش و ستایش مهر پرداخته شده است، نام دهمین یشت است و مضمون‌های آن پس از فروردین‌یشت، قدیمی‌ترین بخش آن است. این یشت در بزرگداشت ایزد بزرگ یعنی مهر یا میترا سروده شده است. در مهریشت مهر، ایزدی بزرگ و پرستیدنی ونیرومند است و مانند اورمزد، اهورای هستی‌بخش توانا است. در بخش‌های دیگر اوستا به مانند وندیداد به ایزد مهر، اشاره شده است.
برای شناخت معنی دقیق واژه‌ی مهر، باید به چهار منبع کهن مربوط به این ایزد شامل پیمان‌نامە‌ی میتانی، اسناد ریگ ودا، میترس و اسناد مربوط به مهر ایرانی مراجعه کرد.
آیین مهر پیش از آیین زرتشت وجود داشته و بعدها نیز از آیین زرتشتی بهره‌ی کافی گرفته و سپس با برخی از مذاهب دیگر آسیایی نیز در آمیخته است و به تمام آسیای صغیر اشاعه پیدا کرد و سواحل دریای سیاه، آفریقا، یونان و روم تا مرزهای آلمان و حتی شمال بریتانیا را فرا گرفت این آیین از دوره‌ی هخامنشیان تا سده‌ی پنجم میلادی ادامه داشت و حتا پایان شاهنشاهی هخامنشیان نیز مانع از گسترش آن نشد. آیین مهر و دین مسیحیت هردو منشا آسیایی و در یک دوره جلوه‌گر شدند و سده‌ها دوش‌به‌دوش هـم پیش می‌رفتند تا سرانجام مسیحیت برآیین مهر غالب شد.
مهر را در ایران باستان چون پیمان حامی جنگ‌آوران ودلاوران راستین و خدای راستی و جنگنده که با دیو دروغ و ناراستی در ستیز است در تاریخ مدون به دوران‌های تاریخی ماد و هخامنشی پارت و ساسانی آورده شده است.
مهمترین سندی که می‌توان به نام مهر اشاره کرد درسال 1907 در ناحیه‌ی بغازکوی، پایتخت سرزمین باستانی هیتی‌ها که درشمال آسیای کوچک نزدیک ترکیه امروزی در خشت‌نوشته‌هایی به‌دست آمد که محتوای پیمان صلحی است در هزاره‌ی دوم پیش از میلاد که میان هیتی‌ها و همسایگان آنان یعنی میتانی‌ها بسته شده که برای پایداری این پیوند ازخدای مهر یا میترا کمک ویاری طلبیده‌اند. در زمان اشکانیان، به دلیل روحیه جنگ‌جویی این خاندان با مهر که با آن سازگاری داشته ودرشاهنشاهی خود مورد توجه بوده برای نخستین‌بار مهرپرستی را به غرب ایران انتقال داده که مورد استقبال قرار گرفت و در ادامه‌ی این مسیر این آیین در دوران‌های پس از باستان به مانند دوران اسلامی به‌گونه‌ای دیگر در اندیشه و فرهنگ و تاریخ ایرانی اسلامی با شمایلی نو تغییرکاربری داده است. که اگر باگذشته‌ی این آیین آشنایی وشناخت کامل داشته باشید آن را بادیدی نو از اندیشه‌ی کهن آن شاهد خواهید بود…
آیین جشن مهرگان
جشن‌ها ویادمان‌های ایران باستان به صورت ماهانه و سالانه درمیان مردم برگزار می‌شده است اما ستم روزگار با سنگدلی تمام بیشتر آنان را یا نابود و یا باد فراموشی سپرده است اما با این حال کم‌وبیش نیز امیدوارکننده است چرا که برخی هنوز درنوشتارها و یادها ماندگارو به سبک وسیاق باستانی خود برگزار می‌شوند. جشن و سرور وشادمانی که بن‌مایه‌ی این یادمان‌هاست، از نظر معنای لغوی جشن کلمه‌ای فارسی از لغت یَسن اوستایی گرفته شده است چرا که جشن‌ها وآیین‌ها همگی ریشه دینی و آیینی داشته‌اند وجشن مهرگان نیز به ستایش و پرستش آیین مهر و اجرای مراسم دینی می‌پرداخته است. این جشن در میانرودان باستان رایج بوده از روز شانزدهم مهر آغاز می‌شده است و آغاز آن را مهرگان عامه و در پایان آن را مهرگان خاصه می‌گفتند. این آیین در گاه شمار رسمی ایران در روز شانزدهم مهرماه است اما در میان زرتشتیان به دلیل اختلافی که میان گاه‌شماری زرتشتی و گاه‌شماری خورشیدی وجود دارد، این جشن باستانی را برابر با گاه‌شماری خورشیدی در روز دهم مهرماه برگزار می‌کنند که به پنج و شش روزه تقسیم می‌شد و هر روز به طبقه‌ای اختصاص داشت.
درباور استوره‌ها مناسبت‌های دیگری را برای برگزاری این جشن برمی‌شمردند که معروفترین آن قیام کاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاک و به پادشاهی نشستن فریدون است که فردوسی بزرگ در شاهنامه، مهرگان را به عنوان روزی به نظم می‌کشد که پادشاه بزرگ و دادگر ایرانی فریدون آن را برای تاج‌گذاری و شروع فرمانروایی خود، برگزیده است.
درایران باستان این آیین از دوره‌ی مادها تا ساسانیان در حضور شاهان که رداهای زربفت برتن وتاج مخصوص برسرداشتند، درتالارها وکاخ‌های ویژه با ساز و آواز مخصوص و باخوراکی‌ها ومیوه‌های گوناگون برگزار می‌کردند که در ادامه با ورود نمایندگان طبقات مختلف با ادای احترام و پیام شادباش و همراه با هدایای بومی که توسط هنرمندان وصنعتگران هر ایالت تولید و ساخته شده بود ادامه می‌یافت.
ونظریات گوناگونی هم از نوشته‌های مورخین در مورد نحوه‌ی برگزاری این جشن وجود دارد. آرتور پوپ بیان می‌کند که آداب و رسوم مردمان مشرق‌زمین بیشتر مبتنی بر اندیشه‌ی کلی که از طبیعت الهام می‌گرفته‌اند بوده که نمونه آن را می‌توان از پیکرتراشی‌ها ونقش‌برجسته‌های بر روی کاخ ومعماری‌های آنان دید. در ایران نمونه‌ی نقش شیر و گاو در کاخ‌های پارسه (تخت جمشید) که خبر از تغییر فصل سال است وپیروزی شیربر گاو، نشان فرارسیدن نوروز یا اعتدال پاییزی نیز می‌تواند باشد وبا این تفاسیر احتمال اینکه آیین مهرگان درپارسه برگزار می‌شده است بسیار زیاد است چرا که شیر وگاو درآیین مهرپرستی جایگاه ومرحله خاص خود را داشته است.
همچنین اشاره به رسم هدیه‌دادن وهدیه‌گرفتن میان ایرانیان چه در هنگامه‌ی مهرگان یا نوروز که از دوره‌ی باستان تاکنون رایج بوده که در کاخ آپادانا در پارسه به خوبی تصویر هدیه‌آورندگان اقوام ملل تابع شاهنشاهی هخامنشی را به نمایش گذاشته که ارج نهادن به این رسم دیرینه‌ی ایرانی در نوشته‌های مورخین باستان ازجمله هرودوت مورخ یونانی نیز خودنمایی می‌کند. اگرهم برخی مغرضان به تاریخ ایران آن را نه هدیه و پیشکشی بلکه باج وخراج سالیانه ازجانب ملل تابعه به ایران می‌دانستند باید گفته شود که این نیز نشانه‌‌ای است از فرمانبرداری و سپاسگزاری ازامنیت وآرامشی که در سرزمین‌های خود داشته که ره‌آورد مدیریت وساماندهی خردمندانه‌ی شاهنشاهی هخامنشی در شرق ازسند در هند تا اروپا برقرار کرده بودند.
آیین مهر و مهرگان به‌عنوان یک جشن ملی، فرهنگی، تاریخی و دینی شناخته شده است که سرشار از نمادها و سمبل‌ها است، نماد روشنایی و نور، خرد و اندیشه‌ی نیک، مهر و مهرورزی، هدیه دادن، بخشندگی، خیر و برکت، پایبندی به عهد و پیمان، نگهداری و پاسداشت ازآفریده‌های خدادادی، ارج‌نهادن به جایگاه مقدس آسمان و زمین است.
این آیین مورد توجه بسیاری از تاریخ‌نگاران وشاعران بوده که در نوشته‌های خود بازخورد فراوانی داشته است.
زنده باد آیین نیک و فرهنگ ناب ایرانزمین
جاودان باد مردمان آگاه و دانای ایرانزمین
پاینده باد سرزمین کهن و پرگهر‌مان، ایران
شادباش جشن مهر ومهروزی مهرگان…
یاری‌نامه:
– بیرونی، ابوریحان،۱۳۶۳، آثارالباقیه، ترجمه‌ی اکبر داناسرشت، تهران، امیرکبیر، چ۳
– بهار، مهرداد،۱۳۷۸، بُندهش، فَرنبغ دادگی، تهران، توس
– پورداود، ابرهیم،۱۳۴۷، یَشت‌ها، ج۱، تهران، طهوری، چ۲
– دهخدا،علی اکبر،۱۳۷۲، لغت‌نامه، دانشگاه تهران-
– ورمازرن، مارتین،۱۳۸۷، آیین میترا، ترجمه‌ی بزرگ نادرزاده، تهران، نشرچشمه، چ۷
امرداد - افسانه گلی، دکترای تاریخ ایران باستان
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر