چکیده: قوم بلوچ و کوچ دو بار در روزگار اساتیری شاهنامه جزو لشگریان سیاوش و کیخسرو در حمله به سرزمین توران و سه بار در روزگار کسری انوشیروان حضور فعال دارند و همراه دیگر اقوام ایرانی همچون پارس گیلان دیلمان و مبارزان دشت سروچ به‌عنوان مدافعان مرزهای ایران زمین از ایشان یاد شده است.
در ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﻳﻮﻧــﺎنی و ﻫﻤﭽنین کتیبهﻫﺎی هخامنشی از جمله کتیبه‌ی بیستون، ﻫﺮچند اﻳﺎﻟﺖ ﻣﻜﺮان و ﮔﺪروزﻳﺎ ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎﺗﺮاپ‌های اﻳـﺮان ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﺑـﻪﺷـﻤﺎر می‌آﻳﻨﺪ؛اﻣـﺎ از اﻗﻮام و ﻣﺮدم ﺳﺎﻛﻦ آن ﻧﺎحیه ﺑﺎﻋﻨﻮانﻫﺎی ﻣﺰﺑﻮر ﻧﺎمی ﺑﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. در آﺛــﺎر و ﻧﻮﺷــﺘﻪﻫﺎی تاریخی و ﺟﻐﺮافیایی روزگار اﺳﻼمی ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از اواﺧﺮ ﺳﺪهی ﺳﻮم ﻫﺠﺮی، اﻳﻦ ﻗﻮم در ﻛﻮهﻫﺎ و دﺷتﻫﺎی ﺟﻨﻮبی ﻛﺮمان و ﻧﺎحیه‌ی ﻣﻜﺮان و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻛﻨــﻮنی ﺳﻜﻮﻧﺖ و ﺣﻀﻮر ﺟﺪی دارﻧﺪ و دارای ﻫﻤﺎن وﻳﮋگیﻫﺎیی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺪان‌ها اﺷﺎره و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﻳــﻦ ﺟﺴﺘﺎر بخشی از وﻳﮋگیﻫﺎی اﺧﻼقی و کیفیت زﻧﺪگی اﻳﻦ ﻗﻮم ﻧﮋاده‌ی اﻳﺮانی در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ ﺑﻪ شیوه‌ی توصیفی ﺑﺮرسی میﺷﻮد.
واژهﻫﺎی کلیدی: ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﺑﻠﻮچ،ﻛﻮچ، ﻗﻮم و زﺑﺎن، وﻳﮋگیﻫﺎ.
مقدمه
ﺗﺮکیب ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ ﻛﻪ نخستین ﺑﺎر در ﺷﺎﻫﻨﺎمه‌ی ﻓﺮدوسی ذﻛﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ، ﺗﺤﺖ تأثیر اصلیﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺧـﻮد ازﺟﻤﻠـﻪ ﺷـﺎﻫﻨﺎمه‌ی اﺑﻮﻣﻨـﺼﻮری و ﺗﺮجمه‌ی ﺧﺪاﻳﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎ و ﺳﺎﻳﺮ آﺛــﺎر ﺗﺎریخی و داﺳﺘﺎنی اﻳﺮان ﺑﺎﺳــﺘﺎن اﺳــﺖ و بیانگر اﺳــﺘﻘﻼل در ﻫﻮﻳـﺖ و شخصیت اﻳــﻦ دو ﻗــﻮم در آن روزﮔــﺎر اﺳــﺖ. ﻇــﺎﻫﺮاً ﻓﺮدوﺳــی اﻳــﻦ دو ﻋﻨﻮان را ﺑﺮ ﻗــﻮمی واﺣﺪ اﻃﻼق ﻛﺮده اﺳﺖ و از اﻳـﺸﺎن ﺑـﻪﻋﻨﻮان یکی از اﻗـﻮام اﻳﺮانی در ﻛﻨﺎر گیلان، دﻳﻠﻤــﺎن، ﭘﻬﻠـﻮ و ﭘــﺎرس ﻧـﺎم ﺑــﺮده اﺳــﺖ. در اﻏﻠـﺐ ﻣﺘـﻮن ﻛﻬـﻦ و ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﺗــﺎریخی و جغرافیایی ﻓﺎرﺳــی و ﻋﺮﺑــی نخستین ﺳــﺪهﻫﺎی اﺳــﻼمی ﻫﻢ ﻧـﺎم اﻳـﻦ دو ﻗـﻮم ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤـﺮاه ﻫـﻢ وﮔﺎه در ﻳـﻚ معنی و ﻣﺘـﺮادف ﻫــﻢ می‌آﻳــﺪ. در حالیکه ﻗﻮم ﻛﻮچ ﺑــﺎ ﺑﻠــﻮچ دارای ﺗﻔــﺎوتﻫـﺎی آﺷﻜﺎری ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛـﺪام در عی ﺷـﺒﺎﻫﺖ دارای ﻫﻮﻳــﺖ ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﺎﻛﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫــﺎی ﺟﻨـﻮبی ﻛﺮﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗــﻮم ﻛـﻮچ در روزﮔـﺎر تاریخیﻛــﻮهﻫﺎی «ﻗﻔــﺺ» را ﺣــﺪ ﺟﻨــﻮبی ﻛﺮﻣﺎن و ﻏﺮﺑــی ﺧــﺎش و ﻣﻜﺮان میﻧﺎﻣﻨــﺪ. اﺳــﺘﺨﺮی ﻣـیﻧﻮﻳــﺴﺪ: «،اﻳــﻦ ﻗــﻮم ﻫﻤــﻮاره رقیب و ﻫﻤــﺎورد ﺑﻠﻮﭼــﺎن ﺑــﻪﺷــﻤﺎر ﻣــی‌آﻣﺪﻧــﺪ و ﻛـﻮچ از ﻛـﺲ ﻧﺘﺮﺳــﺪ اﻻ از ﺑﻠــﻮچ» ﺑــﺮای نخستین ﺑــﺎر در اواﺧــﺮ ﺳــﺪهی ﺳــﻮم و اواﻳــﻞ سده‌ی ﭼﻬــﺎرم ﻫﺠــﺮی ﺟﻐﺮافیﻧﻮﻳــﺴﺎن اﺳــﻼمی از دو ﮔــﺮوهﻛﻮه نشین و صحرانشین ﺑـﻪﻧـﺎمﻫـﺎی «کـﻮچ و ﺑﻠـﻮچ» ﻳـﺎد ﻣـیﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻘﺪسی از ﺗﺎزشﻋـﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪی دیلمی به صحرانشینان اﻳــﻦ ﻗــﻮم و ﻛـﺸﺘﺎر اﻳـﺸﺎن ﻧﺎم میﺑــﺮد. ﻧﺎم ﻛـﻮچ در ﻣﺘـﻮن ﻛﻬـﻦ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞﻫـﺎی ﮔﻮﻧـﻪﮔـﻮن ﺛﺒـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ، ازﺟﻤﻠـﻪ: ﻛـﻮچ،ﻛﻮﻓﺞ، ﻛﻔﺞ، ﻛﻔﭻ، ﻛﻮﻓﭻ، ﻗﻔﺞ، ﻗُﻔﺲ و ﻗُﻔﺺ. پیشینه‌ی تحقیق درباره‌ی سابقه‌ی تاریخی، ﻧــﮋادی و ﻓﺮﻫﻨــﮓ و ﺗﻤــﺪن ﻗــﻮم ﺑﻠــﻮچ ﺗــﺎﻛﻨﻮن تحقیقات ﻣﻔـﺼﻞ داﻣﻨــﻪداری اﻧﺠــﺎم ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺑﺮﺧـی از اﻳـﻦ ﭘــﮋوﻫﺶﻫـﺎ در ﻣﻘﺎﻟــﻪ اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪه اﺳــﺖ
واژه‌ی بلوچ
در ﻣﻨــﺎﺑﻊ پیش از اﺳــﻼم ﺗﻘﺮﻳﺒــﺎً هیچ ﻣﻨﺒــﻊ مستقلی از ﺑﻠــﻮچ ﻧــﺎم ﻧﺒــﺮده اﺳــﺖ . ﺗﻨﻬــﺎ نیبرگ از ذﻛــﺮ ﻧــﺎم ﺑﻠﻮﭼــﺎن در ﻣﻨــﺎﺑﻊ دوره‌ی میانه ﺧﺒــﺮ ﻣــی دﻫــﺪ. ﻫﺮﺗــﺴﻔﻠﺪ واژه‌ی بلوچ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘــﻪ از واژه‌ی ﻣــﺎدی «یرازا-واچیا» ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــی ﻓﺮﻳـــﺎد ﺑﻠﻨـــﺪ در ﭘﺎرﺳـــی ﺑﺎﺳـــﺘﺎن و ﻣـــﻮکلر آن را ﺑــﺮ آﻣــﺪه از ﺑــﻪ ﻫــﻢ واژه‌ی «ﮔﺪورسیا» و بیلو آن را برآمده از دو واژه‌ی بالا اچا در زﺑــﺎن ﻳﻮﻧــﺎنی ﻛﻬــﻦ می‌داﻧﻨــﺪ. اﻏﻠﺐ ﻣﺤﻘﻘﺎن در اﻳـﻦ عقیده اﺗﻔـﺎقﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻠـﻮچﻫـﺎ از ﻣـﺮدم «ﮔـﺪروزﻳﺎ» ﻫـﺴﺘﻨﺪ و واژه‌ی ﺑﻠﻮچ از «ﺑﺪروچ» ﻳﺎ «ﮔﺪروچ» ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳــﺎﻻت ﮔــﺪروزﻳﺎ از ﺳــﺎﺗﺮاپﻫﺎی اﻣﭙﺮاﻃـﻮری ﻫﺨﺎمنشی ﺑــﻮده اﺳـﺖ ﻛــﻪ ﻫــﻢ ﻣــرز، ﺑــــﺎﻛﺘﺮﻳﺶ بازرﻧﮕــــﻪ، سعدیان، پارتیه، کرمانیه و ... ﺑـــــﻮده اﺳـــــﺖ و دﻳـــــﻮدور سیسیلی از ﻣﻮرﺧــﺎن ﻣــﺸﻬﻮر روﻣــی در ﺳــﺎل 323 پیش از میلاد آن را ﺟــﺰو اﻳﺎﻟــﺖﻫــﺎی ﺷــﺮقی بر شمرده است و ﭘﮋوﻫـــﺸﮕﺮان ﺟﺎﻳﮕـــﺎه آن را همین ﻣﻜــﺮان ﻳــﺎ ﺑﻠﻮﭼــﺴﺘﺎن اﻣــﺮوزی ﺑــﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳــﺖ «ﭘــﻮرا» (اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﻛﻨﻮنی) داﻧﺴﺘﻪ.
ﺳﺎبقه‌ی ﻧﮋادی ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ
بعضی ﻣﻮرﺧﺎن اﺻﻞ ﻛﻮﭼﺎن و ﺑﻠﻮﭼــﺎن را ﻛﺮد ﻳــﺎ ﻋــﺮب ﻣــیداﻧﻨــﺪ. ﻣﻘﺪسی ﻣـیﮔﻮﻳﺪ: «ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺻﻞ اﻳﺸﺎن از ﻋﺮب اﺳﺖ» اﺑــﻦ ﺣﻮﻗــﻞ ﻣــی ﻧﻮﻳــﺴﺪ : «در اﻳــﻦ ﺟﺒــﺎل ﻫﻔــﺖ ﻃﺎﻳﻔــﻪ ﻫــﺴﺘﻨﺪ و آﻧــﺎن از ﻧــﮋاد و قبیله‌ی اﻛﺮاد ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـی آﻳﻨـﺪ.» و اﺑـﻦ ﺧُﻠّﻜـﺎن ﺑـﻪﻃـﻮر غیر مستقیم به ﻛــﺮد ﺑــﻮدن اﻳــﺸﺎن اﺷــﺎره دارد و ﻣــیﮔﻮﻳــﺪ: «ﻣﻌــﺰ اﻟﺪوﻟــﻪ در ﺟﻨــﮓ ﺑــﺎ اﻛــﺮاد در ﻛﺮﻣــﺎن دﺳــﺖ ﭼــﭗ ﺧــﻮد را از دﺳــﺖ داد» ﺷــﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟــﻮد و ﺣــﻮادث تاریخی، ﻧﻈﺮﻳـه‌ی ﻋــﺮب‌بــﻮدن دو ﻗﻮم ﻛــﻮچ و ﺑﻠــﻮچ را رد ﻣـی‌کنند و ﺗﻘﺮﻳﺒــﺎً ﻫﻤــﻪی آﺛــﺎر اﺗﻔــﺎق ﻧﻈــﺮ دارﻧــﺪ ﻛــﻪ اﻳــﻦ اﻗــﻮام پیش ازحمله‌ی اﻋــﺮاب در ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﺣــﻀﻮر داﺷــﺘﻪاﻧــﺪ؛ ﭼــﻪ در زﻣــﺎن ﻓــﺘﺢ ﻛﺮﻣــﺎن ﻫﻨﮕــﺎمی ﻛــﻪ ﺗﺎزﻳــﺎن ﺑــﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧــﺪهی سهیلﺑــﻦﻋــﺪی ﺑــﻪ ﻛﺮﻣــﺎن ﺣﻤﻠــﻪ ﻛﺮدﻧــﺪ، ﻣــﺮدم ﻛﺮﻣــﺎن از ﺳــﺎکنان قفس ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻛُﺮدﺑﻮدن اﻳـﻦ دو ﻗـﻮم ﻫـﻢ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﺤـﻞ ﺗﺄﻣـﻞ و ﺗﺮدﻳـﺪ اﺳـﺖ، اﻣـﺎ ﻣﻨﺘﻔـی نیست؛ زﻳــﺮا ﻫــﻢ ﺷــﺒﺎﻫﺖ ﻫــﺎیی میان آداب‌ورﺳــﻮم اﻳــﺸﺎن ﺑــﺎ ﻛــﺮدان اﺳــﺖ ﻛــﻪ تحقیق در آن ازحوصله‌ی اﻳـﻦ ﺑﺤـﺚ بیرون اﺳـﺖ، ﻫـﻢ ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﺗـﺎریخی اﻳـﻦ عقیده را ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻛـﺮده‌اﻧــﺪ. همچنین آﺛــﺎر وﺟــﻮد و ﺣــﻀﻮر ﻛــﺮدان در ﺑﺨــﺶ ﺷــﻤﺎلی دﺷــﺖﻟــﻮت ﺗــﺎ سیستان نیز دلیلی دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﺛﺒـﺎت اﻳـﻦ دﻋـﻮی ﻣـیﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳـﻦ ﻣـیﺗـﻮان ﮔﻔﺖ ﻛـﻪ ﻛﻮﭼـﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺎن در حقیقت ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﮔـﺮوهﻫـﺎی ﻛـﺮدی ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻃـی ﺳـﺪهﻫـﺎی پیشین ﺑـﺎﺣﺮﻛــﺖ ﺧــﻮد از ﻣﻨــﺎﻃﻖ ﺷــﻤﺎل و ﺷــﻤﺎل ﻏﺮﺑــی ﻓــﻼت اﻳــﺮان و ﺑــﺎ ﮔﺬﺷــﺘﻦ از ﻛــﻮهﻫــﺎ و دﺷــﺖﻫــﺎ ﺑــﻪ ﺟﻨــﻮب ﺷــﺮقی ﻓــﻼت رسیده و ﻣــﺴﺘﻘﺮ ﺷــﺪه‌اﻧــد.
ﻋــﻼوه ﺑــﺮ اﻳــﻦ وﺟــﻮد اﺷــﺘﺮاﻛﺎت ﻟﻬﺠــﻪای و زﺑــﺎنی مردمان ﻗــﻮم ﺑﻠــﻮچ و زﺑــﺎنﻛﺮدی اﻳﻦ ﻧﻈـﺮ را ﺗـﺎ ﺣـﺪودی ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻣـی ﻛﻨـﺪ. ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ اﻳـﻦ ﺷــﺒﺎﻫﺖ را ﻣــیﺗــﻮان از ﻣﻘﻮله‌ی اﺷــﺘﺮاک ﻧــﮋادی میان همه‌ی اﻗــﻮام اﻳﺮاﻧــی داﻧــﺴﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ اﻳــﻦ وﺟــﻮه اﺷــﺘﺮاک میان زﺑــﺎن بلوچی و گیلکی و ﭘﺎرﺳــی میانه و ﺳــﺎﻳﺮ ﮔــﺮوهﻫــﺎی زﺑﺎنی اﻳﺮان ﻫﻢ وﺟﻮد دارد. در ﺷــﺎﻫﻨﺎﻣﻪ حکیم ﺗــﻮس، ﻛــﻮچ و ﺑﻠــﻮچ در نخستین ﻇﻬــﻮر ﻣﺒــﺎرزانی ﻫــﺴﺘﻨﺪ ﻛــﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاهی ﺳـﭙﺎه سیاوش ﺑـﺮای ﻧﺒـﺮد ﺑـﺎ افراسیاب ﺑـﻪ ﺗـﻮران ﺣﻤﻠـﻪ ﻣـیﻛﻨﻨـﺪ و ﻧـﺎم اﻳـﺸﺎن اونخستین ﺑـﺎر اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺮاه دﻳﮕـﺮ اﻗـﻮام اﻳﺮاﻧـی ﻫﻤﭽـﻮن، ﭘـﺎرس، ﭘﻬﻠـﻮ، گیلان و ﻣﺒـﺎرزان دﺷــﺖ ﺳــﺮوچ دﻳــﺪهﻣــی ﺷــﻮد ، و ﭘــﺮﭼﻢ اﻳــﺸﺎن ﻫــﻢ ﻧﻘــﺶ ﭘﻠﻨﮓ دارد . به همین دلیل ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻧـﺎم «گیلان» ﺑﺮﺧـی ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان از ﺟﻤﻠـﻪ ﻟﻮﻧـﮓ- ﻛــﻮ چو ﺑﻠــﻮچ را ﺟــﺰو گیلان ﻣــی ﺷــﻤﺎرﻧﺪ ﻛــﻪ از ﻧــﻮاحی ﺳﺎحلی ﺧـﺰر ﺑـﻪ ﻛﺮﻣـﺎن و سیـﺴﺘﺎن و ﺑﺨـﺶﻫـﺎیی از ﺑﻠﻮﭼـﺴﺘﺎن آﻣـﺪه‌اﻧـﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳــﻦ ﻣﻬــﺎﺟﺮت در زﻣــﺎن اﻧﻮشیروان آﻏــﺎز ﮔــﺸﺘﻪ اﺳــﺖ؛ اﻣــﺎ هیچﻛــﺪام از ﻧﻈﺮﻳــﺎت ﻣﺰﺑــﻮر اﺳــﺘﻨﺎد تاریخی ﻣﺤﻜﻤــی ﻧــﺪارد و ﺗﻨﻬــﺎ ﺑــﺮ ﭘﺎﻳــﻪی وﺟــﻮه ﺷﺒﺎﻫﺖ میان اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ایرانی اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ. درﻣﺠﻤﻮع ﻣـیﺗــﻮان اﻳــﻦﮔﻮﻧــﻪ نتیجه ﮔﺮﻓــﺖ ﻛــﻪ ﻗــﻮم ﺑﻠــﻮچ ﺑــﻪﻫﻤــﺮاه ﻛــﻮچ ازﺟﻤﻠــﻪ اﻗــﻮام اﻳﺮاﻧــی اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﭘــﺎره‌ای اﺷــﺘﺮاﻛﺎت ﺑــﺎ دﻳﮕــﺮ ﮔــﺮوهﻫــﺎی ﻗــﻮمی دارد؛ اﻣــﺎوﻳﮋﮔــیﻫﺎیی ﻛــﻪ بیانگر ﻫﻮﻳــﺖ و اﺳــﺘﻘﻼل ﻗــﻮمی و زﺑــﺎنی اﻳــﺸﺎن اﺳــﺖ بسیار بیشتر از وﺟﻮه اﺷﺘﺮاک ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﻗﻮام اﺳﺖ. اوژن اوﺑــﻦ ﻓﺮاﻧــﺴﻮی ﻣــی ﮔﻮﻳــﺪ:«ﺳــﺎﻛﻨﺎن ﺳﻠــﺴﻠﻪ ﺟﺒــﺎل ﻏﺮﺑــی و ﺟﻨــﻮبی، ﻛﺮدﻫـﺎ، ﻟﺮﻫﺎ و ﺑﻠﻮچﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎیی از ﻧــﮋاد ﺧـﺎﻟﺺ اﻳﺮانی ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻛﺎﻣﻼً دﺳــﺖﻧﺨـﻮرده ﻣﺎﻧــﺪه‌اﻧــﺪ» ﻛﻠﻨــﻞ دﻳﻤــﺰ ﻛﻨـﺪ ﻣــﺴﺄﻟﻪ را از ﻃﺮﻳــﻖ علمی ﺑﺮرﺳـی می‌کند و میﮔﻮﻳــﺪ: «ﺟﻤﺠـه ﺑﻠــﻮچ از ﻧـﻮع ﭘﻬــﻦ ﺳـﺮان اﻳﺮاﻧــی اﺳـﺖ؛ ﺣــﺎل آن ﻛـﻪ ﺟﻤﺠﻤــﻪی ﻋــﺮب و ﻫﻨــﺪی از ﻧــﻮع درازﺳــﺮان اﺳــﺖ و اﮔــﺮ ﺧــﺼﻮصیات ﻣﻐــﺰی و جسمی ﺑﻠــﻮچ را در ﻧﻈــﺮ بگیریم، ﺑﺎﻳــﺪ او را آرﻳــﺎیی اﻳﺮاﻧــیﻧــﮋاد و ﻣﺎﻧﻨــﺪ تاجیکان و دﻳﮕــﺮ ﻣــﺮدم ﻓﻼت اﻳﺮان ﺑﺪانیم».
ﻟــﺮد ﻛــﺮزن ﺑــﺮ ﭘﺎﻳــه‌ی ﺑﺮآﻳﻨــﺪ ﭘــﮋوﻫﺶ زﺑــﺎنﺷﻨﺎﺳــﺎن، زﺑــﺎن ﺑﻠــﻮچﻫﺎ را از ﺷﺎﺧﻪی اﻳﺮاﻧــی زﺑــﺎنﻫــﺎی ﻫﻨــﺪ و اروﭘــﺎﻳﻲ داﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖﻛـﻪ ﺑــﺎ زﺑــﺎن اﻳﺮاﻧـی میانه و ﭘــﺎرتی ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪ اﺳـﺖ. ﺧﻮﻳـﺸﺎوﻧﺪی ﺑﻠـﻮچی ﺑــﺎ زﺑــﺎنﻫــﺎی ﺷــﻤﺎل ﺑــﺎﺧﺘﺮی اﻳــﺮان ﻣــیﺗﻮاﻧــﺪ راهی ﺑﺮای ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ. از دﻳﮕــﺮ راهﻫــﺎی روﺷــﻨﮕﺮی در ﺳــﺎبقه‌ی ﻧــﮋادی اﻗــﻮام، ﺑﺮرﺳــی دادهای زﺑــﺎنی ﻣﻌﺎﺻــﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮخی ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان در اﻳــﻦ ﺣﻮزه، ﺑــﺮﻣﺒﻨــﺎی زﺑــﺎنﺷﻨﺎسی تاریخی و تطبیقی درﺑـﺎره‌ی زﺑـﺎن ﺑﻠـﻮچی اﻣـﺮوز ﺑـﻪ تحقیق ﭘﺮداﺧﺘـﻪاﻧـﺪ. دادهﻫـﺎی زﺑـﺎنی ﺑﻠـﻮچی ﻧـﻮ ﻛــﻪ ﺑــﺎ دادهﻫﺎی زﺑﺎنی دﻳﮕـﺮ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑــﻪ ادوار ﺑﺎﺳﺘﺎن،میانه و ﻧــﻮ ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷــﺪه‌اﻧــﺪ، ﮔــﻮاه اﻳــﻦ ﻧﻜﺘــﻪاﻧــﺪ ﻛــﻪ ﻣـیﺗـﻮان ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﮔﻮﻳـﺸﻮران اﻳــﻦ زﺑــﺎن را ﺣــﺪود ﺳــﻪ ﻫــﺰار ﺳــﺎل ﺑــﻪ ﻋﻘــﺐ ﺑﺮﮔﺮداﻧــﺪ و ﺑــﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷــﺖ دﻳﮕــﺮ اﻗــﻮام اﻳﺮاﻧــی عجین داﻧــﺴﺖ.
ﻣﺤﻤـــﻮد زﻫـــی ﺑـــﺎ اراﺋﻪی ﺷـﻮاﻫﺪی از ﺳـﻪ ﺟﻨﺒـه‌ی زﺑﺎنی، دﺳﺘﻮری و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪی بنیادی زﺑــﺎن ﺑﻠــوچی را ﺑﺎ دﻳﮕــﺮ زﺑــﺎن‌های اﻳﺮانی ﺑﺮرسی و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده و ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ارﺗﺒﺎط بنیادی اﻳـﻦ زﺑـﺎن ﺑـﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـه زﺑـﺎنﻫـﺎی اﻳﺮاﻧـی، اﻳـﻦاﻣﻜﺎن را ﺑـﻪ ﺑﻠـوچی داده ﻛـﻪ ﺗــﺎﺑـﻪاﻣــﺮوز ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺎﻣﻞ بسیاری از وﻳﮋگیﻫﺎی زﺑﺎنﻫﺎی ایرانی ﻛﻬﻦ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ:
الف:از ﻣﻨﻈﺮ واجﺷﻨﺎسی
میﺗـﻮان از اﺑﻘﺎی بعضی از ﺻﺎﻣﺖﻫﺎی اﻳﺮانی ﺑﺎستان در ﺑﻠـﻮچی اﻣــﺮوز ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ حتی در اﻳﺮانی میانه‌یﻏﺮﺑــی، اﻳـﻦ واجﻫـﺎ از ﺻـﻮرت ﺑﺎﺳﺘﺎنی ﺧﻮد تغییر ﻳﺎﻓﺘــﻪ و ﺑـﻪ واجﻫـﺎی دﻳﮕﺮ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه‌اﻧﺪ؛ ﺑـﺮای ﻣﺜـﺎل: اﺑﻘـﺎء /p/ اﻳﺮانی ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺑﻠــﻮچی و ﺗﺒــﺪﻳﻞ آن به /b/ در اﻳﺮاﻧــی میانه‌ی ﻏﺮﺑــی و ﻓﺎرسی اﻣﺮوز و درو اﺑﻘــﺎء /c/ اﻳﺮانی ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺑﻠوچی و ﺗﺒــﺪﻳﻞ آن ﺑــﻪ /j/ یا /z/ در اﻳﺮاﻧــی میانه‌ی ﻏﺮﺑـی و ﻓﺎرﺳـی اﻣــﺮوز و اﺑﻘــﺎء /t/ اﻳﺮاﻧـــی ﺑﺎﺳـــﺘﺎن در بلوچی و ﺗﺒـــﺪﻳﻞ آن ﺑـــﻪ /d/ در ایرانی میانه‌ی ﻏﺮﺑـــی و ﻓﺎرسی اﻣﺮوز
ب: از ﻣﻨﻈﺮ واژﮔﺎنی
در اﻳــﻦ زمینه هم ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫﺎی ﻓﺮاوانی در زﺑﺎن ﺑﻠﻮچی ﺑــﻪ ﻛــﺎر ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ ﻛــﻪ عیناً واژﮔــﺎن اﻳــﺮان ﺑﺎﺳــﺘﺎن ﻫــﺴﺘﻨﺪ و در بعضی زﺑــﺎنﻫﺎی اﻳﺮانی ﻳــﺎ از میان رﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﻳــﺎ بهﺻﻮرت دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه‌اﻧﺪ.
ج: همچنین از ﻧﻈــﺮ دﺳــﺘﻮری:ﺗـﺸﺎﺑﻬﺎت ﻓﺮاوانی در ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺟــﺰاء ﻛﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻢ، ﻓﻌــﻞ، ﺻﻔﺖ، قید ...و ﺳﺎﺧت ﺟﻤﻠــﻪ در زﺑﺎن بلوچی ﺑــﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ زﺑﺎنﻫﺎی ایرانی وﺟﻮد دارد. اﻳـﻦ زﺑـﺎن از ﻣﻌـﺪود زﺑـﺎن‌هایی اﺳﺖ ﻛـﻪ وﻳﮋگیﻫﺎی اﻳﺮانی ﻛﻬـﻦ را بیشتر ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ.
اﻟﺒﺘﻪ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﻟﻬﺠـﻪای ﻫﻢ ﻣـﺸﺎﻫﺪه میﺷـﻮد. ﻣـﻮرد ﺑـﺎﻻ درﺑـﺎره‌ی ﻟﻬﺠـﻪی ﻣﺮدم ﻣﻜﺮان بیشتر ﺻــﺎدق اﺳــﺖ؛ ﻣــﺜﻼً واژﮔــﺎن ﭘـﺪر، ﻣـﺎدر و ﺑـﺮادر در ﻟﻬﺠـه‌ی ﺑﻠـﻮچﻫﺎی ﺳـﺮحـﺪ ﺑــﻪﺻـﻮرت pis، mas و bras (ﻳﻌﻨــی «س» ﺑــﻪ ﺟــﺎی«ت») ﺑــﻪ ﻛـﺎر می‌رود ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﺣﺪودی ﻣﺆﻳـﺪ اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺮدم ﻣﻜﺮان و ﺳــﻜﻮﻧﺖ اﻳــﺸﺎن در ﻫــﺰارهﻫﺎی پیش از میلاد در ﻣﻨﻄﻘـﻪ اﺳــﺖ. ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ زﺑﺎن آن‌ها ﺑﻪ ﻓﺎرسی ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻛﺮدی ﻧﺰدﻳک‌تـﺮ اﺳﺖ؛ در ﺣﺎلی ﻛﻪ ﺑﻠﻮچﻫﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً در روزﮔﺎر اﺷﻜﺎنی ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ وارد شده‌اﻧــﺪ و ﻗﺮاﺑﺖ ﻟﻬﺠﻪای آن‌ها ﺑــﻪ گیلکی از همینﺟــﺎ ﻧﺎشی اﺳــﺖ.
ﺑﻠﻮچ در ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ
در ﻣﺘﻮن و آﺛﺎر تاریخی و جغرافیایی روزﮔﺎر اﺳﻼمی، اﻏب از ﻗـﻮم ﺑﻠﻮچ ﻫﻤﺮاه ﻗﻮم ﻛﻮچ ازﺟﻤﻠـﻪ اﻗﻮامی ﻧﺎم ﺑـﺮده ﺷــﺪه اسـﺖ ﻛــﻪ دارای زﺑﺎن و آیینﻫﺎیﻣــﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ. از اﻳﺸﺎن ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﮔﺮوهﻫﺎی ﻗﻮﻣﻲ اصیل و رﻳﺸﻪدار اﻳﺮانی ﻳﺎدﻛﺮده‌اﻧــﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣـﺴﻜﻦ اصلی اﻳﻦ ﻗـﻮم را ﺳـﺮزمین ﻣﻜﺮان ﻛﻪ ﻗـﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهی آنﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ اﻳﺎﻻت ﺑﻠﻮچ اﺳﺖ، داﻧﺴﺘﻪاﻧــﺪ. ﻣﻜﺮان ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮب ﺷﺮقی اﻳﺮان، ازﺟﺎﻧﺐ ﻏﺮب رود ﺳﻨﺪ و ﺗﻤﺪن ﻣﻮﻫﻨﺠﻮ داراو (Mohanjodaro) تاﺷﻬﺮ ﺳــﻮﺧﺘﻪ و از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪی ﻛﻮﻳﺮ و ﻛﺎرﻣﺎنیا (Kārmānya) اﻣﺘـــﺪاد داﺷـــﺘﻪ اﺳـــﺖ و بخش وسیع و اﺳﺘﺮاﺗژیک از ﺳﺮزمین ﺑﺎﺳﺘﺎنی اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌آﻣﺪه اﺳﺖ. در کتیبه‌ی بیستون از دارﻳـﻮش کبیر اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺎﻛﺎ MAKA))،در زﺑﺎن ﻳﻮﻧﺎنیMOKIA MOHIA و در کتیبه‌ی زرﺗـﺸﺖ ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺳﺎﺳﺎنی Mokuran ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻆ اﻣﺮوزی ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ سرزمین) بیست و سومین اﻳﺎﻟﺖ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﻫﺨﺎمنشی ﺑﻮده‌اﺳﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﻨﺎد تاریخی ﺟﺰو اﻳﺎﻟﺖﻫﺎیی ﺑﻮده ﻛﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﭙﺮاﻃﻮری ﻛﻮرش پیوسته و وی را در دست‌یابی ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن (Inados) ﻳﺎری داده است. در اواﺧﺮ دوره‌ی هخامنشی ﺑﺮخی از ﻣﻮرﺧﺎن ﻳﻮﻧﺎنی از آن ﺑــﻪﻧﺎم «ﮔﺪروزﻳﺎ» نیز ﻧﺎمﺑﺮده‌اﻧﺪ.
ﺑﻪ ﮔﻔﺘـه‌ی ﻫﺮدوت ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺎﻛﺎ در حمله‌ی ﺧﺸﺎﻳﺎرﺷﺎ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهی آرﺷﺎم، ﭘﺴﺮ دارﻳﻮش، ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ. موقعیت جغرافیایی ﻣﻜﺮان را ﻫـﻢ میﺗـﻮان در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ، درﺟﻨﻮب ﺷﺮقی و ﺳﻮاﺣﻞ درﻳﺎی زره (درﻳﺎی ﻋﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻜﺮان اﻣﺮوزی) ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد. ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ فردوسی میﮔﻮﻳﺪ:
از اﻳـﺮان ﺑﺸﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻮران و چین/ ﮔﺬر ﻛﺮد از آن ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻜﺮان زمین
ز ﻣﻜﺮان ﺷﺪ آراﺳﺘﻪ ﺗـﺎ زره/میانﻫﺎ ﻧﺪﻳﺪ اﻳـﭻ رﻧﺞ از ﮔﺮه
در حالی ﻛﻪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺎحیه‌ی ﺟﻨﻮبی اﻃﻼق نمیگردﻳﺪ. اﻣﺮوزه ﻫﻢ میان ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﻜﺮان «ﺑﻠــﻮچ» ﺑﻪ ﻃﻮایفی ﮔﻔﺘﻪ میﺷﻮد ﻛﻪ در ناحیه‌ی ﺳﺮﺣﺪ و «ﺷﻤﺎل ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ داﻣﺪاری ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪﺻﻮرت عشیره‌ای زﻧﺪگی میﻛﻨﻨﺪ.
در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﻬﻦ ﮔﺎهی از ﺑﻠﻮچ، ﻗﻮمی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮدان اراده ﻛﺮده‌اﻧﺪ. ﻳﺎﻗﻮت میﻧﻮﻳــﺴﺪ: «ﺑﻠﻮص ﻧﺎم تیره‌ای ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ، در سرزمینی ﮔﺴﺘﺮده میان ﻓﺎرس وﻛﺮﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ میﺷﻮد و ﻣﺮدمی سخت‌کوش و در داﻣﻨﻪی ﻛﻮهﻫﺎی ﻗﻔﺺ زﻧﺪگی میﻛﻨﻨـﺪ. ﻗﻔﺺﻫﺎ ﻛﻪ نیز ﻣﺮدمی ﺳﺨﺖ نیروﻣﻨﺪﻧﺪ از کسی جز ﺑﻠﻮچﻫﺎ نمیﻫﺮاﺳﻨﺪ.» اﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ از آن روی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻠﻮچﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺮدﻫﺎ ﺑﻪ داﻣﺪاری و ﺷﺒﺎنی ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده‌اﻧـﺪ و در ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ ﻫـﻢ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻛُﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان پشته و ﺣﺮﻓﻪ اراده میﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﻗﻮم و زﺑﺎن و ﺑـﺮ ﺷـﺒﺎن و رﻣـه‌دار و ﭼﻮﭘـﺎن اﻃـﻼق میﮔﺸﺘﻪ است.
دﻳﮕﺮ از سرزمینﻫﺎی ﻛﺮﻣﺎن ﻛﻮهﻫﺎی ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪی ﻗﻔﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻧﺼﺎری دمشقی میﻧﻮﻳﺴﺪ: «در ﻛﻮهﻫﺎی ﺑﺎرز ﻛﻪیکی از َآن ﻫﻔــﺖ ﻛــﻮه اﺳــﺖ ﮔﺮوهﻫﺎی بیﺷﻤﺎری از ﻛﺮدان در آﻧﺠﺎ ﺟﺎی ﮔﺰﻳﺪه‌اﻧﺪ.
ﻣﺘﻮن تاریخی ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻛﺮﻣﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺰاﻟﺪوﻟﻪ اﺣﻤﺪ(ﺑﺮادر ﺳﻮم آل ﺑﻮﻳــﻪ) ﺑﺎ ﻳﺎری ﺑﺮادران و ﺷﻮرش ﻛﺮدان (ﺷﺒﺎﻧﺎن ﻛﻮچ، ﻛﻮﻓﺠﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺎن) آن ناحیه اﺷﺎره ﻛﺮده‌اﻧﺪﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد در ناحیه‌ی جیرفت دﺳﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺰاﻟﺪوﻟﻪ در ﺳﺎل 324 ﻫﺠﺮی ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ از ﺗﺎزش ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤـی ﺑﻪ ﺻﺤﺮانشینان و ﺷﺒﺎﻧﺎن ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ و ﻛﺸﺘﺎر آﻧﺎن در ﺳﺎل 363 ﻫﺠﺮی ﻳﺎد میﻛﻨﻨﺪ.
در همه‌ی آﺛﺎر تاریخی و ﺟﻐﺮافیایی از سده‌ی ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ از ﺑﻠﻮچ ﺑﺎﻋﻨﻮان ﻛُﺮد ﻧﺎم ﺑﺮده‌اﻧﺪ، ﻓﺎرغ از ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎی زﺑﺎنی و ﻓﺮهنگی ﻫﻤﺎن اراده‌ی زﻧﺪگی ﺷﺒﺎنی و داﻣﺪاری و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﻮچ و ﭼﺮاﮔﺎه و ایلخیﺑﺎنی اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻗﻮمی. ﻛﺮدانی ﻫﻢ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺳﺎﻛﻦ ناحیه‌ی ﺳﺮﺣﺪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎنﮔﺮوهـﺎیی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮی ﺑﺮای ﺟﻤﻊآوری مالیات و اﺳﺘﻘﺮار ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰی در آﻧﺠﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ. ازﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋگیﻫﺎی ﺑﺎرز ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ در ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ:ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻘﺖﻫﺎ و ﻣﺤﺮومیتﻫﺎ، ﺳﺮسختی در ﺑﺮاﺑﺮ طبیعت ﺧﺸﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و نیز اﻳــﺴﺘﺎدگی درﻣﻘﺎﺑﻞسیاستﻫﺎی ﺳﺨﺖ و غیردوﺳﺘﺎﻧﻪی ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و ﺳﺮسختی و درنتیجه عصیان و طغیان اﻳـﺸﺎن علیه ﻣﺘﺠﺎوزان ﺑﻮده اﺳﺖ.
از دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮصیات وﺳﺠﺎﻳﺎی اﺧﻼقی، روحیه‌ی ﻣﺮزداری و غیرت و نیز ﺣﻤﺎﻳــﺖ از ﺳﺎﻛﻨﺎن محلی غیر ﺑﻠﻮچ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺮﻣﺎن در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪی اﻋﺮاب ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﺗﺎرﻳﺨﻨﺎﻣـه‌ی ﻫﺮات از ﻧﺒﺮد ﺑﻠﻮﭼﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم ﻣﻐﻮل و ﻣﻘﺎومت درﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺳﺪهﻫﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﻮم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎکمیت و ﺗﺠﺎوز بیگانگان در آﺛﺎر تاریخی ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﺻﻔﻮﻳﻪ و روی‌کارآﻣﺪن ﻧﺎدرﺷﺎه اﻓﺸﺎر، ﺑﻠﻮچﻫﺎ در بیرون‌راﻧﺪن اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺑﺎ وی ﻫﻤﻜﺎری ﺟﺪی داﺷﺘﻨد. اﺷﺮف اﻓﻐﺎن ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ از ﻧﺎدر ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺣﺎل ﻓــﺮار ﺑﻮد، ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوهی از ﺑﻠﻮچﻫﺎی ﺧﺎران ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ.
اﻳــﻦ ﻗﻮم ﮔﺎهی درﻣﻘﺎﺑﻞ اﺟﺤﺎف و بیﻋﺪالتی دوﻟﺖﻫﺎی ﻣﺮﻛﺰی، ﻋﻠﻢ طغیان ﺑﺮمیاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ و اﻗﺪام ﺑﻪ ﺷﻮرش علیه ﻣﺄﻣﻮران ﺣﻜﻮمتی میﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی آن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ وﻳـﮋه در آﺛﺎر دوران ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر دﻳﺪه میﺷــﻮد از دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎریﻫﺎی ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ درسدهﻫﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ، رﻗﺎﺑﺖ دوﻟﺖﻫﺎی اﺳﺘﻌﻤﺎری اروﭘﺎی ﻏﺮبی به وﻳﮋه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺧﻮد در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره‌ی هند بود. «ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن نیز از اﻳﺎﻟﺖﻫﺎیی ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از سلطه‌ی اﻧﮕﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻫﻨﺪ، ﺑﻪﺧﺼﻮص از نیمه‌ی دوم ﻗﺮن سیزدﻫﻢ ﻛﻪ ﻛﻤﭙﺎنی ﻫﻨﺪ ﺷﺮقی ﻣﻨﺤﻞ اﻋﻼم ﮔﺮدﻳﺪ و ﺳــﺮزمین ﻫﻨـﺪ ﺑﻪﻃﻮر مستقیم ﺗﺤﺖ سلطه‌ی اﻣﭙﺮاطوری اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن درآﻣﺪ، ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺮزمین ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ...و ﻣﺮدم ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰی ﺑﻪﻃﻮر طبیعی ﺑﻪ ﺷﻮرش و عصیان ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪند.
از دﻳﮕﺮ واﻛﻨﺶﻫﺎی ﻣﺮدم ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن در روزﮔﺎر ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ، ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎنه‌ی اﻳﺸﺎن درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮاردادﻫﺎی اﺳﺘﻌﻤﺎری دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺪﻳـﺪ ﺣﺪود ﻣﺮزﻫﺎ و ﺟﺪایی اﻳﻦ ﻣﺮدم از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ طغیانﻫﺎ و ﺳﺮکشیﻫﺎیی ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ بیرون است. در همه‌ی اﻳﻦ واﻛﻨﺶﻫﺎ یک وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮک وﺟﻮد دارد و آن غیرت ﻣﻠـی و روحیه‌ی وﻃﻦﭘﺮﺳﺘﺎنه‌ی اﻳﻦ ﻗﻮم آرﻳﺎیی اﺳﺖ. ﺑﻠﻮچ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﺮانی و غیر اﻳﺮانی روزﮔﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن، ﻧﺎمی از ﻗﻮم ﻳﺎ زﺑﺎنﺑﻠﻮچ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و در ﻣﻨﺎﺑﻊ روزﮔﺎر هخامنشی و ﭘـﺲ از آن ﻫﻢ ﮔﺎه از ﺳﺎﺗﺮاپﻫﺎی اﻳﺮانی ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺳﺮزمینﻫﺎی اﻳﺮانی ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ. ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﺎرسی میاﻧﻪ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺑﻠﻮﭼﺎن Balōčan)) اﻛﺘﻔﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ. در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪی ﻓﺮدوﺳـی زﻳﺮ تأثیر ﻣﻨﺎﺑﻊ دوره‌ی ﭘﺎرسی میاﻧﻪ و رواﻳﺖﻫﺎی اسطوره‌ای و تاریخی ﺑـه‌وﻳﮋه ﻣﻨﺒﻊ اصلی آن، ﺷﺎﻫﻨﺎمه‌ی اﺑﻮﻣﻨﺼﻮری و ﺳﭙﺲ ﺧﺪاﻳﻨﺎﻣﻪﻫﺎ، ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎ از ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮ اﻗﻮام اﻳﺮانی ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ. در نخستین ﻇﻬﻮر، در داﺳﺘﺎن سیاوش ﺑﺎ ﻧﺎم اﻳﻦ دو ﻗﻮم ﻣﻮاﺟﻪ میﮔﺮدﻳﻢ. ﻫﻨﮕﺎمی ﻛﻪ سیاوش ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻓﺮاسیاب اﻗﺪام میﻛﻨﺪ:
ﮔﺰﻳﻦ ﻛﺮد از آن ﻧﺎﻣﺪاران ﺳﻮار/ دلیران جنگی ده و دو ﻫــــــﺰار
ﻫﻢ از ﭘﻬﻠﻮ ﭘﺎرس و ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ/ ز گیلان ﺟﻨﮕـی و دﺷـﺖ ﺳﺮوچ
دومین ﺑﺎر در داﺳﺘﺎن کیخسرو در توصیف ﺳﭙﺎه «اﺷــﻜﺶ» ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺮض ﺳﭙﺎه درﻣﻘﺎﺑﻞ کیخسرو و آﻣﺎدگی ﺑﺮای ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻓﺮاسیاب ﺟﻬﺖ ﺳﺘﺎﻧﺪن کین سیاوش. فردوسی در توصیف ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ میﮔﻮﻳﺪ:
ﭘـﺲ ﮔﺴﺘﻬﻢ اﺷﻜﺶ تیز ﮔﻮش/ ﻛــﻪ ﺑﺎ زور و دل ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﻐﺰ و ﻫﻮش
ﺳﭙﺎﻫﺶ زﮔﺮدان ﻛﻮچ و ﺑﻠوچ/ ﺳـــﮕﺎلیده ﺟﻨﮓ و ﺑﺮآورده ﺧﻮچ
کسی در ﺟﻬﺎن ﭘﺸﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺪﻳﺪ/ ﺑﺮﻫﻨـﻪ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺪﻳﺪ
درفشی ﺑﺮآورده پیکر ﭘﻠﻨﮓ/ ﻫﻤـی از درﻓﺸﺶ ﺑﺒﺎرﻳـﺪ ﺟﻨﮓ
در اﻳﻦ بیت‌ها درﻓﺶ«اﺷــﻜﺶ» ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ ﻧﻘﺶ ﭘﻠﻨﮓ دارد ﻛــﻪ ﻫﻢ مبین دﻻوری و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺟﻨﮓ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و ﺳــﭙﺎهیان ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ اﺳﺖ، ﻫﻢ ﻣﻌﺮف ﻧﺎحیه‌ی ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﭘﻠﻨﮓ از حیوانات ﺑـﻮمی آن ﺳﺮزمین (ﺑﻪ ﻓﺮض ﺳﺎﻛﻦبودن آﻧﺎن در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﻣﻜﺮان ﺗﺎریخی اﺳﺖ) ﻧﺎم اﺷﻜﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل بسیار ﻗـﻮی «اشک» اﺳﺖ ﻛﻪ تغییر ﻳﺎﻓﺘﻪ «ارشک» از ﻧﺎمﻫﺎی ﭘﺎرتی و اﺷﻜﺎنی اﺳﺖ.
از ﻗﺮاﻳﻦ و اﺷﺎرات ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ میﺷﻮد ﻛﻪ اﺷﻜﺶ ﺧﻮد از ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﺳﺮزمینﻫﺎی ﺟﻨﻮب ﺷﺮق اﻳﺮان ـﻣﻜﺮان و تیس‌ـ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در ﻧﺒﺮد ﻣﻜﺮان نیز اﺷﻜﺶ ﺑﺎ کیخسرو ﺑﻮد و دﻻوریﻫﺎ ﻛﺮد و ﭼﻮن کیخسرو آﻫﻨﮓ درﻳﺎی «زره» ﻛﺮد، اﺷﻜﺶ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻜﺮان ﺳﺎﺧﺖ و ﺧﻮد ﺑﺮﻓﺖ و ﭼﻮن از ﮔﻨﮓ ﺑﺎز آﻣﺪ، اﺷﻜﺶ او را ﭘﺬﻳﺮا ﺷﺪ و همه‌ی تیز (تیس) و ﻣﻜﺮان را آذﻳﻦ ﺑﺴﺖ و ﺷﺎه را ﻫﺪﻳﻪﻫﺎی ﻓﺮاوان ﺑﺮد.
در دوران تاریخی ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺗﺎ روزﮔﺎر انوشیروان، ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از وﺟﻮد اﻳﻦ ﻗﻮم بیﺧﺒﺮﻳﻢ. ﺗﺎ اینکه در اﻳـﻦ دوره‌ی، ﻛﺴﺮی اﻧﻮشیروان ﭘﺲ از آرامﻛﺮدن و تسخیر «ﻫﻨــﺪ» و تنبیه «اﻻﻧــﺎن»، در راه میﺷﻨﻮد ﻛﻪ گیل و دﻳﻠﻢ و ﺑﻠﻮچ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﺑﺮداﺷﺘﻪ و سرکشی و طغیان آﻏﺎز ﻛﺮده‌اﻧﺪ. اﻧوشیروان ﺑﻪ ﺳﺮان ﺳﭙﺎه میﮔﻮﻳﺪ اﻻﻧﺎن و ﻫﻨﺪ را ﻛﻪ بیگاﻧﻪاﻧﺪ آرام ﺳﺎختیم ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤـی ﺗﻮانیم ﺳﺮزمین ﺑﻠﻮچ و گیلان را ﻛﻪ از اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮﻧﺪ، ﺳﺮﻛﻮب و آرام ﺳﺎزﻳﻢ. ﻳﻜـی از ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﺮای تسکین ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺜﺎل « ﭘﺎلیزﮔﻞ و زﺧﻢ ﺧﺎر» را می‌آورد و غیر مستقیم انوشیروان را از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮچﻫﺎ و ﺧﻄﺮات اﺣﺘﻤﺎلی آن ﺑﺮﺣﺬر می‌دارد و میﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎزگی ﻧﺪارد؛ ﺣﺘـی در روزﮔﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ، اردشیر ﻫﻢ ﺗـﻼش زﻳﺎدی در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ آراﻣﺶ آن ﻧﺎحیه و اﻓـﺴﻮن و نیرﻧﮓ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد،ولی ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪ. اﻣﺎ ﻛﺴﺮی اﻧﻮشیروان ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزمین و ﻗﻮم ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ میﺷﻮد.
در اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ گیل و دﻳﻠﻢ تسلیم ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎدادن دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﮔﺮوﮔﺎن و ﺑﺎج وﺧﺮاج، ﺷﺎه از ﺳﺮ تقصیرﺷﺎن ﮔﺬﺷﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﻠﻮچ ﺑﻪ واسطه‌ی ﭘﺎﻳﺪاری درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی اﻧﻮشیروان ﺗﺎروﻣﺎر و بیﺳﺎﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ.
نکته‌ی ﺣﺎﺋﺰ اهمیت آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺳﺮکشیﻫﺎی ﺑﻠﻮچ ﺑﺎ گیل و دﻳﻠﻢ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد بیاﻧﮕﺮ ﻧﺎ ﻣﺸﺨﺺﺑﻮدن ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ و ﻣﻮﺿﻊ ﺟﻐﺮافیایی اﻳﻦ اﻗﻮام اﺳﺖ و ﺑﺮخی ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ همین ﺳــﺒﺐ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺴﻜﻦ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اولیه‌ی ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮبی و ﻏﺮبی درﻳﺎی ﺧﺰر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در روزﮔﺎر تاریخی ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﺷﺮقی اﻳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﻳﺎ ﻛﻮچ داده ﺷﺪه‌اﻧﺪ. اﻳﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژهﻫﺎ، اﺻﻄﻼﺣﺎت، آداب، آیینﻫــﺎ و حتی ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک، از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺮدم ﺷﻨﺎسی ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ صحه ﮔﺬارده‌اﻧـﺪ.
در همین روزﮔﺎر اﻧﻮشیروان، ﭘﺲ از آن ﺳﺮﻛﻮبی و ﺧﺸﻮﻧﺖ، دوﺑﺎره ﻗﻮم ﺑﻠﻮچ را ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ گیل و دﻳﻠـﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه می‌کنیم ﻛﻪ ﺷﺎه از اﻳﺸﺎن دﻟﺠـﻮیی میﻛﻨﺪ و آن‌ها پیمان ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎری میﺑﻨﺪﻧﺪ.
در وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪی ﻫﻢ در آﻣﺎدگی رزمی و اﻃﺎﻋﺖ از ﻛﺴﺮی اﻧﻮشیروان در ﺳﺮﺣﺪات روم دﻳﺪه میﺷﻮﻧﺪ. در ﻣﺠﻤﻮع از ﺗﺄﻣﻞ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط می ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺮکیب ﻋﻄﻔـی ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ، ﭼﻪ در روزﮔﺎر اﺳﺎطیری، ﭼﻪ در دوران تاریخی ﺑﺮ ﻗﻮمی واﺣﺪ ﺑﺎ وﻳﮋگیﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک اﻃﻼق میﺷﻮد؛ ﮔﺮﭼـﻪ ﻫﻨﮕﺎمیﻛﻪ از ﻟﻔﻆ ﺑﻠﻮچ ﻳﺎ بلوچی (ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺑﻠﻮچ) ﺑﻬﺮه می‌گیرد ﺗﻮﺳﻌﺎً اﻋﻢ از ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻗﺮاﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺟﺪایی اﻳـﻦ دو ﻗﻮم و در عین ﺣﺎل ﻫﻤﻜﺎری آن‌ها ﺑﺎﻫﻢ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از «ﻛــﻮچ» ﺑـﻪ ﺗﻨﻬﺎیی ﻧﺎم میﺑﺮد، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺘﻮنﺟﻐﺮافیایی و تاریخی، ﻣﻘﺼﻮد ﻗﻮم ﺳﺎﻛﻦ در ﻛﻮه اﺳﺖ. «ﻛــﻮه» در ﭘﺎرسی ﺑﺎﺳﺘﺎن kauf وAkōfājāy اﺳﺖ و در ﭘﺎرسی میاﻧﻪ ﺑﻪﺻﻮرت kofā بیان میﺷﻮد. ﭘﺲ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻮچ و ﻛﻮﻓﺞ و ﻛﻮفجی، اﻗﻮام ﻛﻮه‌نشین اﺳﺖ ﻛﻪ در روزﮔﺎر تاریخی پیش از ﺳﺪهﻫﺎی ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم در ﺟﻨﻮب ﻏﺮبی ﻛﺮﻣﺎن در ﻣﺤﻞ ﻛﻮه‌های«ﻗُﻔﺺ» زﻧـﺪگی می ﻛﺮده‌اﻧــﺪ. ﻣﻘـﺼﻮد از «ﺑﻠﻮچ» ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎیی ﻫﻢ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﻫﻢ در ﻣﺘﻮنﻛﻬﻦ، اﻗﻮام ﺻﺤﺮانشین ﺳﺎﻛﻦ داﻣﻨﻪﻫﺎ و دﺷﺖﻫﺎی ﺟﻨﻮبی ﻛﺮﻣﺎن و ﺳﺮحداتﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮنی اﺳﺖ.
از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋگیﻫﺎی ﻗﻮم ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، روحیه‌ی آﻣﺎدگی ﺑﺮای دﻓﺎع ﺑﻪﻣﻮﻗﻊ از ﻣﺮزﻫﺎی ﺟﻐﺮافیایی و ﻓﺮهنگی و ﺗﻤﺎمیت ارضی اﻳـﺮان اﺳﺖ؛همچنین ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺳﺮسختی درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ و بیﻋـﺪالتی ﻗﺪرت ﻣﺮﻛﺰی. درﺣﺎلیﻛﻪ همین ﻣﺮدم زﻣﺎنیﻛﻪ از ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ روی ﺧﻮش می‌دﻳﺪﻧﺪ در وﻓﺎداری و ﺳﺎﻣﺎن‌دادن ﺑﻪ ﺳﺮزمین و ﻓﺪاﻛﺎری در راه وﻃﻦ سخت‌کوش ﺑﻮدﻧﺪ.
نتیجه
از ﺗﺄﻣﻞ در آﺛﺎر و ﻣﻨﺎﺑﻊ تاریخی و جغرافیایی روزﮔﺎر اﺳﻼمی، اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺘﻔﺎد میﺷﻮد ﻛﻪ علیرﻏﻢ ﻫﻤﺮاهی و وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮک میان دو ﻗﻮم ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ، ﻫﺮ ﻛﺪام دارای ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺧﻼق و و ﻳﮋگیﻫﺎی ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻳﻦ دو واژه ﮔﺎه ﺑﺮ ﻗﻮم و زﺑﺎن و ﮔﺎهی ﻫﻢ ﺑﻪ معنی ﺣﺮﻓﻪ و پیشه ﺑﻪﻛﺎر می‌رود. ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﺎهی ﺑﻪ ﺟﺎی آن از ﻟﻔﻆ ﻛﺮد اﺳﺘﻔﺎده میﺷﻮد ﻛﻪ بیانگر ﺷﺒﺎﻧﻲ و داﻣﺪاری و زﻧﺪﮔﻲ عشیره‌ای آن‌هاﺳﺖ.
در ﺷﺎﻫﻨﺎمه‌ی ﻓﺮدوسی، ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻠﻮچ در نخستین ﻇﻬﻮر ﻫﻤﺮاه ﻛﻮچ اﺳﺖﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در کیفیت ﻛﺎرﺑﺮد آن روﺷﻦ میﮔﺮددﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮلاً ﺑﻠﻮچ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎز ﺗﻮسعی ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﻗﻮم اﻃﻼق میﺷﻮد و آﻧﺠﺎ ﻛﻪ میان ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮ چ ﻗﺎﺋﻞ به تفکیک ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻮچ را ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ، اﻗﻮام ﻛﻮه‌نشین وﺑﻠﻮچ را ﺻﺤﺮانشین می‌داﻧﺪ. ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ اﻳﻦ اﻗﻮام در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ زﻳﺮ ﺗﺄثیر ﻣﻨﺎﺑﻊ اصلی آن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ؛اﻣﺎ از ﻗﺮاﻳﻦ ﺑﺮمی‌آﻳﺪ ﻛﻪ در همین ﺳــﺮزمین ﻣﻜﺮان و ﺑﻠﻮ ﭼﺴﺘﺎن ﻛﻨﻮنی زﻧﺪگیمی‌کردﻧﺪ. از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋگیﻫﺎی ﺑﺮجسته‌ی ﻗﻮم ﻛﻮچ و ﺑﻠﻮچ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﻠّﺢ و ﺗﻤﺎم ﭘﻮشیدهﺑﻮدن (ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﺎیی اﻳﺸﺎن)، غیرﺗﻤﻨﺪی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮزمین و آب‌وﺧﺎک و ﺣﻔﻆ ﺳﺮﺣﺪات در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوز بیگاﻧﮕﺎن اﺳﺖ. همچنین سخت‌کوشی و ﮔﺎه ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺳﺮکشی و ﺷﻮرش درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرت و ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎی ﻣﺮﻛﺰی ﺧﻮد ﻣﺤﻮری ﭼﻮن ﺳﺎﺳﺎنیان ﺑﻮده اﺳﺖ. در عین ﺣﺎل آﻧﺠﺎ که ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ اﻋﺘﻤﺎد اﻳﺸﺎن را ﺟﻠﺐ میﻛﺮدﻧﺪ، بسیار وﻓﺎدار و در ﻟﺤﻈﺎت ﺣﺴﺎس مهیای ﺟﺎﻧﻔﺸﺎنی در راه اﻫﺪاف ملی ﺑﻮده‌اﻧﺪ.
توضیحات: این نوشتار کوتاه‌شده‌ی نوشتار اصلی است.
امرداد - دکتر هوشنگ محمدی افشار
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر