کویر یا کلوت شهداد ویژگی‌هایی دارد که اگر نگوییم بی‌مانند، بسیار کم‌مانند در جهان است. این ویژگی‌ها زیست‌بوم ایرانِ ما را جلوه‌ای تماشایی‌تر داده است.
شهداد یکی از بخش‌های کرمان است. در شمال خاوری آن استان می‌توان گستره‌ای را که به این نام خوانده می‌شود، دید. شهداد نزدیک به سیرچ است و بخشی از کویر لوت شناخته می‌شود. از شهر شهداد تا کلوت‌های آن فاصله‌ای 40 کیلومتری است. در آن فاصله گستره‌کلوتی نمایان است که پهنه‌وری‌ای 145 کیلومتری در درازا (طول) و 70 کیلومتری در پهنا (عرض) دارد. پیداست که با کویری بسیار گسترده روبه‌رو هستیم. تل‌های ماسه‌ای کویر لوت تا کلوت‌های شهداد هم‌راستا، یا به موازات هم هستند و جایی طبیعی و دل‌خواه برای گردشگران کویر و صحرا شناخته می‌شوند.
دو راه برای رسیدن به کویر و کلوت شهداد پیش روی ماست. یکی راهی است که گردشگران می‌پیمایند؛ یعنی آن‌هایی که کویرنوردان حرفه‌ای و کارکشته نیستند. این راه از جایی آغاز می‌شود که شهر شهداد را به نهبندان در استان خراسان جنوبی، می‌رساند. از آن‌رو که گذر از این راه کم‌وبیش آسان است، به آن راه یا منطقه (گستره‌ی) سبز نام داده‌اند. دیگری راهی است ویژه‌ی حرفه‌ای‌هایی که با ابزار و وسایلی بایسته و راهنمایانی راه‌بلد به دل کویر شهداد می‌زنند. این راه دشوار که چیزی مانند «منطقه‌ی ممنوعه» است، بسیار دشوار، پُرخطر، دیریاب و همراه با دشواری‌های کویرنوردی است و پیمودن آن تنها از توان کویرنوردان چیره‌دست و ماهر برمی‌آید.
پیش از آن‌که ویژگی‌های کلوت شهداد را برشماریم باید معنای کلوت را بدانیم. کلوت به برجستگی‌های طبیعی‌ای گفته می‌شود که در بیابان‌ها و کویرها پدید می‌آیند. یک بخش این کلوت‌ها چون رو به وزش پیوسته‌ی باد دارد، پُرشیب است و بخش آن‌سویی آن صاف. این‌که چرا کلوت‌ها پدید می‌آیند؟ پرسشی است که پاسخ قانع‌کننده‌ای ندارد. شاید از فرسایش‌های ناشی از باد و آب باشند و شاید هم سبب‌های دیگری که از دید علمی ناشناخته‌اند. اما فرسایش دریاچه‌های بسیار کهن در شکل‌گیری کلوت‌ها نقش داشته‌اند. به هر روی، کلوت به معنی «دشت لوت» دانسته شده است. زمین‌شناسان پیدایش کلوت‌های شهداد را به 20 هزار سال پیش بازمی‌گردانند و می‌گویند بادهای 120 روزه‌ای که از سیستان به سمت کرمان می‌وزند در شکل‌یابی کلوت‌های شهداد نقش دارند.
یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ویژگی‌های کلوت شهداد به گرمای بسیار زیاد آن بازمی‌گردد. کلوت شهداد گرم‌ترین نقطه‌ی کره‌ی خاکی ماست. در سال 2005 میلادی سازمان هوا فضایی ناسا دمای کویر شهداد را بیش از 70 درجه‌ی سانتی‌گراد اعلام کرد! تنها جایی در جهان که گرمای بیش از اندازه‌ی آن با کویر شهداد درخور سنجش است «گرند کنیون»، دره‌ای در ایالت آریزونای آمریکا، است.
دیوارهای کلوت و کویر شهداد از رودی شور نمناک‌اند. رود شور تنها رودی است که در کویر لوت جریان دارد و بیش از آنچه گمان بُرده شود شور است و املاح و نمک‌های انبوهی دارد.
کلوت و کویر شهداد رازناک است. بلندی‌های آن مانند کوه‌هایی با شکل‌های شگفت‌آوری به چشم می‌آیند که چکاد آن‌ها سر به آسمان زده‌اند. این کلوت‌های کوه‌مانند، خیال هر بیننده‌ای را به بازی می‌گیرند و تصورهای گوناگونی را در ذهن او می‌سازند. وَهم‌ناکی و رازآلودگی کلوت‌های شهداد از این‌روست. بی‌سبب نیست که برخی از جهانگردان و گردشگران بیگانه کلوت شهداد را «شهر ارواح» می‌نامند. همین نیز سببِ گیرایی (:جذابیت) آن پهنه برای گردشگرانی شده است که زمین‌های کم‌مانند و ناشناخته را به جاهای آشنا ترجیح می‌دهند. از سوی دیگر، یک ویژگی دیگر کلوت شهداد 100 هکتار نمک‌زار تخم‌مرغ‌شکلی است که در هیچ کجای جهان مانندی برای آن نمی‌توان یافت.
هر چه از سیرچ به سوی شهداد می‌آییم پوشش گیاه زمین کمتر و کمتر می‌شود. آنچه بیش‌تر دیده می‌شود درختان گز است و نیز بوته‌های دیگر. روشن است که در خود کویر شهداد هیچ‌گونه گیاه و روییدنی‌ای نخواهیم یافت.
این را هم نباید ناگفته گذاشت که کلوت و کویر شهداد نزدیک تمدنی با 6 هزار سال دیرینگی است. تمدنی که از دل خاک آن آثار باستانی بسیار باارزشی به‌دست آمده است که نشان از اهمیت و ارزش آن تمدن دیرینه دارد. یکی از یافته‌های باستانی آنجا که به نام تمدن جیرفت شناخته می‌شود، «درفش شهداد» است. این درفش فلزی بر فراز خود شکلی از عقاب دارد و اکنون در موزه‌ی ملی ایران نگه‌داری می‌شود.
در رسیدن به کلوت شهداد شماری از آثار کهن نیز نگاه گردشگران را به سوی خود می‌کشد؛ مانند: گستره‌ای در 20 کیلومتری شهداد به نام «گندم بریان» که سراسر آن سیاهی‌ای ناشی از گدازه‌های آتشفشانی است؛ یا دژهایی (:قلعه‌هایی) مانند قلعه رموک بازمانده از سده‌های نخست پس از باستان ایران، قلعه چغوکی و قلعه بهرام.
* یاری‌نامه: تارنماهای: همشهری آنلاین؛ ایران‌گرد؛ الی‌گشت؛ ویکی‌پدیا.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر