سه‌قلعه پهنه‌ای کویری است که در ذهن هر دوست‌دار زیست‌بوم و اخترشناسی ماندگار است. آنجا را تاریک‌ترین آسمان ایران و خاورمیانه می‌دانند و می‌گویند تجربه‌ی دیدن ستاره‌های آسمان سه‌قلعه در هیچ کجای دیگر به دست نمی‌آید.
سه‌قلعه شهر از شهرهای شهرستان سرایان در استان خراسان جنوبی است. کویر آن تا مرکز شهرستان، شهر سرایان، تنها 50 کیلومتر دوری دارد. از آنجا تا بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، راهی 160 کیلومتری است که چه‌بسا بتوان دو ساعته آن را پیمود.
اشاره کردیم که برجسته‌ترین ویژگی سه‌قلعه و کویر آن آسمان پُرستاره‌اش است؛ آسمانی که در هیچ کجای ایران همانند ندارد. از این‌رو برای رصد ستارگان دل‌خواه‌ترین گستره است. این دل‌خواهی بدان سبب است که آسمان سه‌قلعه تاریکِ تاریک است. شمار شب‌هایی که در آن ابرناکی وجود ندارد و همه‌جا صاف و بی‌ابر است، بیش‌تر از آن است که نیاز ستاره‌شناسان و دوست‌داران اخترشناسی را برآورده کند. بی‌سبب نیست که هماورد‌های (:رقابت‌های) رصدی ایران در سه‌قلعه برگزار می‌شود و هر بار گروه بسیاری از نجوم دوستان را به آن سو می‌کشد. نخستین سایت ویژه‌ی گردشگری نجومی نیز در کویر سه‌قلعه راه‌اندازی شده است. کارشناسان نجوم و ستاره‌شناسی باور دارند که آسمان تاریکِ کویر سه‌قلعه یکی از دسترس‌ترین گستره‌ها برای رصد ستارگان است. در آن آسمان، ستاره‌ها به شکل‌های بادبادکی، خرس بزرگ و کوچک، ماهی، شیر، کمانی، شمشیری و نمونه‌های دیگر دیده می‌شوند. آنجا میعادگاه ستاره‌شناسان حرفه‌ای و آماتور و نیز کویردوستان و صحراپیمایان است.
خودِ شهرستان سرایان نیز از شهرهای دیدنی و گردشگری ایران شناخته می‌شود. این شهرستان در میانه‌ی کوه و کویر جای گرفته و بدان سبب که در گوشه‌گوشه‌ی آن سازه و عمارت‌های بسیاری هست به سرایان (جمعِ سرا) نام‌بردار شده است. سرایان در باختر با شهرستان فردوس و در خاور با قائنات همسایه و سربه‌سر است و از گناباد و بیرجند و خوسف و طبس دوری اندکی دارد. مردمان مهربان و مهمان‌پذیر سرایان با گویشی شیرین سخن می‌گویند که به آن «تونی» می‌گویند و بهره‌ور از زبان کهن فارسی است. آیین‌ها‌یشان یکی از دیگری دیدنی‌تر است. به‌ویژه جشن سده که هر سال در روزهای پایانی دی‌ماه تا روزهای آغازین بهمن‌ماه در روستایی به نام دوحصاران برگزار می‌شود. این جشن در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شده است.
شهر کویری سه‌قلعه کم‌باران است، تابستان‌های داغ دارد و گستره‌ای نیمه‌بیابانی است. زمستان‌هایش نیز سرد و خشک است. از دید زمین‌شناسی نیز گسل‌هایی دارد که اهمیت بسیار دارند. کویر زیبای سه‌قلعه و تپه‌های ماهوری، یا ماسه‌روان آن و دریاچه‌ی نمکی که در آنجاست از سه‌قلعه، شهری نمونه‌وار ساخته و کویر آن را ویژگی‌ای کم‌وبیش یگانه بخشیده است. چشم‌اندازهای کویری سه‌قلعه به‌راستی زیباست. گفته‌اند که در آن پهنه هر چهارگونه کویر شناخته‌شده‌ی ایران را می‌توان یکجا دید: کویرهای گرم‌وخشک، نیمه‌خشک، ساحلی و سرد.
به سبب بارندگی‌های سالانه‌ی بسیار اندکِ آن گستره (نزدیک به صد میلی‌متر در سال) نباید از خشکی و بی‌آب‌وگیاهی کویر سه‌قلعه چندان شگفت‌زده شد. در آنجا پوشش گیاهی بسیار نادر است و در جاهایی نیز هیچ‌گونه پوشش گیاهی‌ای دیده نمی‌شود. اما شادمانی و هیجان گام گذاشتن بر روی تپه‌های ماسه‌ای روان کویر سه‌قلعه چنان است که نبود پوشش گیاهی و جانوری را جبران می‌کند.
سه‌قلعه افزون بر کویر و آسمان پُرستاره‌اش، جاهای دیدنی دیگری در پیرامون خود دارد، مانند آب‌انباری که به نام آب‌انبار فاضل‌خان شناخته می‌شود و بازمانده از دوره‌ی صفوی است؛ قلعه‌ی کام‌رود در روستایی به همین نام و با بازمانده‌ی دیوارهایی بلند و ستبر؛ بادگیر میرعلی‌آقا که هرچند بسیار آسیب دیده اما در سال‌های گذشته مرمت‌هایی در آن انجام گرفته است؛ بادگیر خانه‌ی خسروی بازمانده از دوره‌ی قاجاریه و خانه‌ی تاریخی حسام‌الدین از دوره‌ی قاجار با ایوان بلند و شکوه‌مند و خانه‌سازی سنتی ایران و تاق‌ها و قوس‌هایی بسیار تماشایی. این‌ها و بسیاری دیگر، برای گردشگرانی که راهی کویر سه‌قلعه می‌شوند تماشایی و به‌یاد سپردنی است.
* یاری‌نامه: ویکی‌پدیا؛ ایرنا؛ باشگاه خبرنگاران جوان.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر