نزدیک به هشت‌هزار سال پیش در تپه‌های گستره‌ی بسطام، در استان سمنان، قومی روستانشین بسر می‌بردند. اکنون باستان‌شناسان نشانه‌هایی از گذران و شیوه‌ی زندگی آن‌ها یافته‌اند؛ در جایی که به آن «سنگ چخماق» می‌گویند.
سنگ چخماق دو تپه در خاور و باختر پیرامون شهر بسطام، در نزدیکی شاهرود، است که گمانه‌زنی‌ها از دیرینگی 8500 تا 9 هزار سال یکی از تپه‌ها و نزدیک به 8 تا 7 هزارساله‌ی تپه‌ی دیگر یاد می‌کنند. آن دو برآمدگی، روستایی از دوره‌ی نوسنگی بوده است. یکی بی‌سفال و دیگری (تپه‌ی خاوری) با سفال‌هایی از هزاره‌ی ششم پیش از میلاد. همین رد و نشان‌ها گواه اهمیت و ارزش سنگ چخماق است.
سنگ چخماق با فرهنگ «جیتون» پیوند دارد. جیتون تپه‌ی کوچک باستانی‌ای در شمال شهر عشق‌آباد در کشور ترکمنستان است که سرآغاز دوره‌ی نوسنگی شناخته می‌شود و فرهنگ آن تا دشت‌های مرکزی فلات ایران و فراسوی خراسان ادامه یافته است. دیرینگی فرهنگ جیتون به پنج‌هزارسال می‌رسد. 15 پهنه از فرهنگ جیتون در شمال و شمال مرکزی ایران شناسایی شده است که سنگ چخماق یکی از آن‌هاست.
در سال‌های پایانی دهه‌ی چهل خورشیدی بود که کاوش‌های باستان‌شناسی در سنگ چخماق آغاز شد و به یافتن سفال‌هایی با دیرینگی 7300 ساله انجامید؛ به سخن دیگر، سفال‌هایی از دوره‌ی نوسنگی. سفال‌ها نقش‌های ساده‌ای داشتند. اما دو سفال از ویژگی برجسته و نقش زیباتری برخوردار بود. یکی با نگاره‌ای از خانه‌ای روستایی و دیگری کوزه‌ای با نقش‌های چندگانه به رنگ سیاه بر روی زمینه‌ای قرمز رنگ. با آن تاریخ‌نگاری، سنگ چخماق کهن‌ترین روستای شمال خاوری فلات ایران است.
دو تپه‌ی سنگ چخماق دوری 150 متری از هم دارند و باستان‌شناسان ژاپنی در این پهنه دست به کاوش‌های علمی زده‌اند. آن‌ها سفال کم‌وبیش بزرگی را یافتند که آثار سوختگی بر روی بدنه‌ی آن پیداست و در هزاره‌ی هفتم پیش از میلاد ساخته شده‌اند. ظرفی با بدنه‌ی زاویه‌دار که در گونه‌ی خود درخور نگرش است، از دیگر آثار پیدا شده در سنگ چخماق است. تیغه‌های سنگی و دسته‌های استخوانی که دسته‌ی آن‌ها به‌شکل حیوانات تراش‌خورده است، نیز در این پهنه‌ی باستانی به دست آمده است.
از جالب‌ترین آثار سنگ چخماق، پیکر سنگی ساخته‌شده‌ی یک قوچ است که ساخت آن در 9 هزارسال پیش بوده است. یک اثر در دار سفالی که به «مدل بنا» آوازه پیدا کرده است و پیش‌تر بدان اشاره کردیم (ظرف زاویه‌دار)، از شناخته‌شده‌ترین آثاری است که باستان‌شناسان در سنگ چخماق یافته‌اند. این که مدل بنا چیست و چه کاربری‌ای داشته است؟ پرسشی است که پاسخ روشنی ندارد و باستان‌شناسان گمانه‌های چندی درباره‌ی آن پیش کشیده‌اند.
در تپه‌ی خاوری سنگ چخماق کوره‌هایی کشف شده است که درازایی میان 80 سانتی‌متر تا دو متر دارند. در پیرامون این کوره‌ها انبوهی از خاکستر و زغال پراکنده است. ابزاری مانند سوزن، درفش، کف‌گیر و آویزها از این تپه به دست آمده است و ابزارهای خراش‌دهنده‌ای مانند تیغه‌ی داس و تبر نیز یافته‌اند.
ارزش یافته‌های تپه سنگ چخماق به آن است که ما را با روند یک‌جانشینی انسان در دوره‌ی نوسنگی آشنا می‌سازد؛ و نیز در این نکته است که چگونگی رام‌کردن حیوانات و آغاز کشاورزی را آشکار می‌کند. آن‌چه در سنگ چخماق یافت شده است این آرزو را شدنی می‌سازد که بتوان چگونگی گذران و شیوه‌ی زندگی باشندگان این روستای نوسنگی را شناسایی کرد. به‌تازگی نیز دوره تازه‌ای از گمانه‌زنی بر روی تپه‌های سنگ چخماق آغاز شده است تا آثار افزون‌تری از این روستای هزاره‌ی هشتم تا ششم پیش از میلاد به‌دست بیاید. گفتنی است که برخی از آثار کشف‌شده در سنگ چخماق در موزه‌ی توکیو ژاپن نگه‌داری می‌شود و شمار اندکی از آن نیز در موزه‌ی شاهرود در برابر دید بازدیدکنندگان گذاشته شده است.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر