بلوط و گونه‌های گوناگون آن، فراوان‌ترین درخت در رشته‌کوه‌های زاگرس است؛ سرمایه‌ای که پایداری مردمان زاگرس تا اندازه‌ی بسیار زیادی وابسته به آن است. اما بلوط‌های زاگرس آسیب‌های بسیاری بر اثر خشکسالی و بریدن درختان، دیده‌اند.
بلوط، درختی با زندگانی‌ای دراز (گاه تا دوهزارسال) است. از این درخت تا 500 گونه شناسایی شده است. بسیاری از گونه‌های بلوط در رشته‌کوه‌های زاگرس، در ایران، یافتنی است. بلوط نه‌تنها کاربرد خوراکی، بلکه کاربرد درمانگری نیز دارد و دارای درصد بسیاری چربی و پروتیین است. از آردکردن میوه‌ی درخت بلوط می‌توان نان فراهم کرد و از دانه و برگ بلوط در رنگرزی و صنعت چرم‌سازی هم بهره بُرده می‌شود.
در جنگل‌های زاگرس چندگونه بلوط پیدا می‌شود: گونه‌ی بَرودار که توانایی رویش بسیار دارد؛ گونه‌ی دارمازو که در جنگل‌های لرستان و کرمانشاه یافتنی است؛ گونه‌ی اوری که درختی نورپسند است؛ گونه‌ی بلند مازو و گونه‌ی سفیدمازو که بیش‌تر در شمال کشور می‌رویند تا در زاگرس.
پیش از آنکه به بلوط‌های زاگرس بپردازیم به این نکته اشاره کنیم که افزون بر این درخت، درخت‌های افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ارغوان، بادام و نمونه‌های دیگر، در زاگرس یافتنی است.
بلوط؛ پایداری و سودمندی
درخت بلوط یک ویژگی اصلی دارد که پایداری و بهره‌وری از آن را شدنی‌تر می‌سازد. این درخت می‌تواند در گرما، بیش از هشت‌ماه دوام بیاورد و از میان نرود. به‌ویژه این گونه‌ی پایدار از درخت بلوط، در شیب‌های جنوبی جنگل‌های زاگرس فراوان است.
در جنگل‌های زاگرس، در بلندی‌های (:ارتفاعات) درختان بلوط، سرده‌های اُرس می‌رویند و در پایین دامنه‌ها بنه و بادام رویشگاه دارند. جدای از این، درخت بلوط را باید مهم‌ترین درخت در سراسر زاگرس دانست و این گستره را جایی برای رویش فراوان و گسترده‌ی این درخت پُرسود برشمرد. از این‌رو برای مردمان زاگرس‌نشین، درخت بلوط ارزش بی‌مانندی دارد و با شیوه‌ی زیست و پایداری آن‌ها گره خورده است. به‌ویژه آنکه این درخت در برابر دگرگونی‌های آب‌وهوایی پایداری از خود نشان می‌دهد و دارای ویژگی‌ای است که به آن «سازش اکولوژیک» می‌گویند؛ تا بدان اندازه که در تغییر دمای میان منفی 31 تا مثبت 45 درجه را تاب می‌آورَد و بارندگی‌هایی حتا هزار میلی‌متری را تاب می‌آورد. با این همه، هرچه اقلیم خشک‌تر باشد درختان بلوط نیز کوچک‌تر و دارای قطرهای نازک‌تر می‌شوند.
پیش‌تر به گونه‌های درخت بلوط اشاره کردیم. این را به آن گفته‌ها افزوده کنیم که در جنگل‌های زاگرس سه‌گونه از این درخت مهم‌تر از دیگر گونه‌ها است: بلوط دارمازو، بلوط بَرودار و بلوط یوول. درخت بلوط یوول در گستره‌هایی از زاگرس می‌روید که خاک بارآورتر و ژرف‌تری دارند؛ مانند جنگل‌های مریوان و پاوه در استان کرمانشاه. گونه‌ی مازو از شمال باختری زاگرس تا استان کرمانشاه ادامه می‌یابد و گونه‌ی برودار تنها در استان‌های ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد و فارس یافت می‌شود. هرچند در استان کردستان نیز بلوط برودار هست و جالب‌تر آنکه کردستان تنها استان از 11 استان رشته‌کوه‌های زاگرس است که هرسه گونه‌ی بلوط را دارد.از هر درخت بلوط سالانه 20 کیلوگرم بلوط برداشت می‌شود. این را نیز باید دانست که در استان‌های لرستان، کرمانشاه، ایلام و چهارمحال‌وبختیاری سالانه 3 میلیون تُن بلوط تولید می‌شود. در استان کهگیلویه‌وبویراحمد که بیش از 870 هزار هکتار جنگل دارد که 70 درصد آن بلوط است.
برای مردمان زاگرس‌نشین، همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم، بلوط ارزشی تاریخی دارد و نیز فرهنگی. آن‌ها برداشت میوه‌ی این درخت را از آبان‌ماه هر سال آغاز می‌کنند و تا فصل زمستان کار خود را ادامه می‌دهند. آن‌ها از هر درخت بلوط میان 50 تا 80 کیلوگرم میوه‌ی بلوط به دست می‌آورند و از این میوه هم به صورت خام و هم پخته برای برآوردن خوراک دام استفاده می‌کنند.
اما داستان بلوط‌های زاگرس به همین‌جا پایان نمی‌پذیرد. بریدن این درختان در سال‌های گذشته، به بهانه‌ی فراهم‌آوردن زغال، خشکسالی، آتش‌سوزی‌های ویرانگر و نابودی جنگل‌های بلوط و نمونه‌های زیا‌ن‌بار دیگر، سبب شده که شمار بسیار زیادی از درختان بلوط زاگرس از میان بروند. در نوشتار دیگر به گوشه‌هایی از آن ویرانی‌ها و از دست‌رفتن درختان جنگلی بلوط، می‌پردازیم.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر