سنگ‌نگاره‌ی نامدار به «سَرمشهد» در شهرستان کازرون را باید بیانگر توانمندی و نیرومندی شاهنشاه ساسانی، بهرام دوم، دانست که شکوه، بزرگی و هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است.
به گزارش اَمرداد، کارشناسان سنگ‌نگاره‌ها را سندی زنده و گویا به شمار می‌آورند که رویدادهای گوناگون روزگاران گذشته را به نمایش می‌گذارد. همچنین سنگ نگاره ها کتابی گویا هستند که ما را با رُخدادهای تاریخی در گذشته‌های دور و روزگار باستان آشنا می‌کنند. به سخنی دیگر، سنگ‌نگاره‌های باستانی ما را با تاریخ اجتماعی، سیاسی و آیین‌های گذشتگان پاک نهادمان آشنا خواهند کرد. با بررسی سنگ‌نگاره‌ها به‌ویژه در دوره‌ی شکوهمند ساسانیان می‌توان با رُخدادهای گوناگون آن زمان همانند پیروزی‌ها، نبرد، تاج‌گذاری پادشاهان و آیین و باورهای ایرانیان و دیگر موارد آشنا شد. از سویی، با شناسایی و پژوهش بر روی سنگ‌نگاره‌ها که سندی دست اول و گویا و کهن به‌شمار می‌آیند، می‌توان به چگونگی زیست و آداب و آیین‌های بزرگان و پادشاهان و درباریان پِی برد. اما سنگ‌نگاره‌های دوره‌ی ساسانی به سبب اهمیت و پَراکنش آن در منطقه‌های گوناگون به‌ویژه در سرزمین پارس که خاستگاه ساسانیان بوده و همچنین وجود واپسین دودمان ایرانی در روزگار باستان از جایگاه ویژه‌ای نزد باستان‌شناسان و کارشناسان اَمر برخوردار هستند. از سویی، سنگ‌نگاره‌ها می‌تواند مورد بررسی و پژوهش دانش آموختگان رشته‌های دانشگاهی گوناگونی همانند تاریخ، پژوهش هنر، باستان‌شناسی و ادیان قرار گیرد. همچنین سنگ‌نگاره‌های ساسانی می‌تواند یکی از موضوع‌های مهم و جذاب برای پایان‌نامه‌ی دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی و تاریخ باشد.
در پایان با واکاوی و بررسی و پژوهش بر روی سنگ‌نگاره‌های ساسانی، می‌توان بیشتر با تاریخ اجتماعی، سیاسی، آداب و آیین‌ها و باورهای گذشتگان آشنا شد. زیرا سنگ‌نگاره‌ها کتاب گویای تاریخ و سندی زنده و آشکار به‌شمار می‌آیند.
سنگ‌نگاره‌ی ساسانی «سَرمشهد» کازرون
سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم ساسانی در شهر تاریخی «خَند جان» که امروزه به سَرمشهد نامدار شده است، جای دارد. این شهر گویا تا سَده‌های هشتم مَهی (:قمری) پابرجا بوده و از شهرهای مهم در راه گذر بندرهای بازرگانی دریای پارس به سوی فلات مرکزی، بیشاپور، میان‌رودان (:بین‌النهرین) و در پایان اروپا بوده است. همچنین آثار و بقایای فراوانی همانند بنای نامیده شده به کوشک بهرام و تل و تپه‌های بی‌شماری دیده شده که همگی حکایت از وجود بناهای دفن شده، دارند.
سَرمشهد در باختر (:غرب) دهستان جِره یا گِره و در 84 کیلومتری جنوب کازرون جای دارد. در درون روستا و بر روی صخره‌ی کوهستان و نزدیک چشمه‌ی آبی (که هم‌اینک کامل خشک شده است) سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم و سنگ‌نبشته‌ای به دبیره‌ی (:خط) پهلوی ساسانی بر فراز آن تراشیده شده است که از آثار بسیار ارزشمند دوره‌ی ساسانیان به‌شمار می‌آید.
سنگ‌نگاره‌ی نام برده به درازای چهار متر و 50 سانتی‌متر و پهنای دو متر در بردارنده‌ی تصویر بهرام دوم، پنجمین شهریار ساسانی است. در سینه‌ی کوه همجوار تنگه که راه سَرمشهد به دشت سوخته و خرک و فاریاب و جمیله از آن می‌گذرد و چشمه ساری در کنار تنگ روان بوده است، صحنه‌ی پیکار بهرام دوم با دو شیر نر ایرانی تراشیده شده است. یکی از دو شیر کشته شده، بر روی زمین و پیش پای شاهنشاه افتاده است و شیر دیگر به گونه‌ی جست و یورش به شهریار ساسانی نقش شده است. شاهنشاه ساسانی خنجری را که در دست راست دارد به سینه‌ی شیر فرو برده است. پشت سر بهرام دوم، سه تَن (:نفر) نمایان است که هم‌اینک نگاره‌های آن بسیار آسیب دیده و شناسایی آن‌ها کمی دشوار است. با این همه، فرد نخست کلاهی با نشان قیچی بر سر دارد و موهایش از زیر کلاه بافته شده و انگشت اشاره‌ی خود را به نشان احترام به سمت شاه گرفته و دست چپ خود را نیز بر دسته‌ی شمشیر نهاده است. کارشناسان برپایه‌ی نشان قیچی بر روی کلاه این فرد و همچنین سنگ‌نبشته‌ی بر فراز سنگ‌نگاره، وی را کَرتیر، موبد بزرگ ساسانی می‌دانند. پشت سر موبد کَرتیر و فرد دوم، چهره‌ی زنی آشکار است. وی لباسی بلند تا نوک پا بر تن دارد و دست راستش به سمت شاه دراز است و شهریار ساسانی با دست چپ خویش، او را گرفته است. «لوکونین» بانوی موجود را با سنجش کلاه وی با کلاه شاپوردختک همسر بهرام دوم با سکه‌های نوع دو بهرام دوم، شاپور دُختَک و شهبانوی ایران معرفی می‌کند که درست است. فرد سوم نیز کمابیش همانند فرد نخست است. تنها تاج وی از بالا کمی جلو آمده و شاید بدون ریش بوده است. این نقش به سبب آسیب فراوان به درستی قابل شناسایی نیست. برخی او را جانشین شاهنشاه و بهرام سوم می‌دانند و برخی نیز وی را از بلندپایگان خاندان شاهی به‌شمار می‌آورند.
جامه‌ی بهرام دوم با چین‌خوردگی‌های زیبایی نقش شده است. تاج بهرام آراسته به نقش دو بال بر هر دو سو و گوی بسیار بزرگی بر بالای آن است. گوی بالای تاج در گوشه‌ی پایین سمت چپ سنگ نبشته‌ی پهلوی که بر فراز مجلس تراشیده یاد شده، کَنده‌کاری شده است، قرار دارد. همچنین تاریخ تراش این سنگ‌نگاره را می‌توان میان سال‌های 283 تا 285 میلادی دانست.
مشکلات سنگ‌نگاره‌ی ساسانی سَرمشهد کازرون
سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم ساسانی در سَرمشهد کازرون، بیش از یک دهه است از دشواری‌های گوناگونی رنج می‌برد و کم‌تر مورد نگرش مسوولان و مدیران میراث‌فرهنگی و دیگر نهادهای فرهنگی و مدیریت شهری قرار گرفته است. عوامل بیولوژیکی (گل‌سنگ‌ها) در میان سنگ‌ها و نگارکَند (:نقش‌برجسته) بهرام دوم رِخنه کرده و ترک‌هایی را بر روی یادگار ساسانیان پدید آورده است. همچنین با گذشت زمان و رسیدگی نکردن مسوولان اَمر، ترک و شکاف‌هایی که از گذشته وجود داشته، گسترده‌تر شده و رشد آن شتاب بیشتری گرفته است. رخنه‌ی عوامل طبیعی همانند باد، باران، آفتاب و تغییر دمای هوای شب و روز از دیگر دشواری‌های یادگار ساسانیان است. عوامل انسانی نیز رحمی به نگارکَند بهرام دوم نکرده و یادگاری‌نویسی‌هایی را از گذشته برجای گذاشته است. همچنین در بازدید میدانی نگارنده با خاکستر آتش ولگردان و معتادان در کنار و پایین کادر اصلی سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم روبه‌رو بوده‌ایم که با وجود فنس‌کشی گِرداگرد محوطه‌ی اثر که همین امسال انجام شده است، جای بَسی پرسش و شگفتی دارد.
تعرض به حریم درجه‌ی یک سنگ‌نگاره‌ی ساسانی سَرمشهد کازرون
اما به‌تازگی و گویا در یک ماه گذشته و در حریم درجه‌ی یک سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم و بیرون از فنس‌کشی و چسبیده به آن، ساختمان کوچکی که از پیش وجود داشته، دست به ساخت‌و‌سازهای تازه‌ای زده است و گویا در حال ساخت منبع و مخزن آب است. همچنین لوله بسیار دراز و بزرگی را از درون فنس‌ها و عَرصه‌ی یادگار ساسانیان رد کرده که تخلفی آشکار به‌شمار می‌آید و دست‌اَندازی (:تعرض) به یادگار ملی است. با این همه، نگارنده بر پایه‌ی خویشکاری (:وظیفه) مسوولیت اجتماعی خود به اداره‌ی کل میراث‌فرهنگی استان رفته و پیگیر داستان آن شده است. همچنین موضوع را تلفنی به رییس یگان حفاظت میراث فرهنگی شهرستان کازرون آگاهی داده و با فرستادن نگاره‌های (:تصاویر) موجود خواستار پیگیری داستان و تعرض به حریم سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم در سَرمشهد شده است. سرانجام و به گفته‌ی رییس یگان حفاظت میراث فرهنگی شهرستان کازرون، از دنباله‌ی کار مالک خانه‌ی کوچکی که در حریم درجه یک سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم از گذشته بوده، پیشگیری شده و دنباله ی کار بسته به درخواست طرح و تاییدیه‌ی آن از سوی میراث فرهنگی شهرستان کازرون است. همچنین بنا شده تا مالک هرچه زودتر لوله‌های آب از درون عرصه‌ی یادگار ملی را جمع کرده و اگر نیاز ضروری باشد با هماهنگی آن را از زیر زمین رد کند!
به گزارش اَمرداد، باستان‌شناسان سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم در سَرمشهد را یکی از مهم‌ترین و بی‌همتاترین سنگ‌نگاره‌های ساسانی کشور می‌دانند که به این روش و شیوه تراشیده شده است و برای نخستین‌بار در ایران پادشاه را به همراه خانواده درحال شکار شیر نشان می‌دهد که همین اَرزش آن را دوچندان کرده است. یکی از زیبایی‌ها و ویژگی‌های این نگارکَند، همراهی خانواده‌ی شاهی در شکار است که شاهنشاه ساسانی بهرام دوم، برای نخستین‌بار در ایران از این روش بهره گرفته است. از سویی و به باور کارشناسان در این سنگ‌نگاره به‌گونه‌ی نمادین، شاهنشاه ساسانی پاسداری از خاندان شاهی و آیین ایرانی مَزدیَسنا (دین زرتشت) را یادآوری می‌کند. زیرا در پشت سر پادشاه، جانشین، شهبانو (همسر) و موبد موبدان کَرتیر را به تصویر در آورده است.
سنگ‌نگاره‌ی سَرمشهد کازرون در تاریخ 20 بهمن‌ماه 1318 خورشیدی، به شماره‌ی 336 به ثبت ملی رسیده است.
در زیر نگاره‌هایی را که به‌تازگی گرفته شده است، ببینید:
فرتورها از سیاوش آریا
خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر