ایران سرزمین درختان کهنسال است. نیاکان ما برخی از درختان را در زمانی کاشته‌اند که هنوز نخستین فرامانروایی‌ها در فلات ایران شکل نگرفته بود. در گذر از سهمناک‌ترین و توفانی‌ترین رویدادهای تاریخی نیز از درختان نگاهبانی کرده‌اند. از همین‌روست که شمار درختان کهنسال، و بسیار کهنسال در ایران فراوان است. نمونه‌ای از این موجودات زنده و زیبا را در سیستان و بلوچستان می‌توان دید.
در نزد سیستانی‌ها، باورمندی به سپندینگی درخت گز چنان است که با آیین‌های بسیار و ارج‌گزاری‌های فراوان همراه شده است. در سراسر سیستان قدمگاه‌ها و زیارتگاه هایی می توان دید که در کنار هر کدام از آن‌ها درخت گز کهنسالی کاشته شده است. یک آیین شگفت در آن بخش از سرزمین‌مان، آویزان کردن زنگوله‌های بزرگ و کوچک به شاخه‌های درخت گز است. دیدارکنندگان هنگام حرکت کنار درخت، زنگوله‌ها را به صدا درمی‌آورند و به این شیوه صداهایی هماهنگ و گوش‌نواز از زنگوله‌های درخت به گوش می‌رسد و در فضا طنین‌انداز می‌شود. این کار، بخشی از آیینی کهن است و سیستانی‌ها آن را در گذر از هزاره‌های تاریخی فراموش نکرده‌اند. آن‌هایی که درباره‌ی این آیین ویژه و یگانه پژوهش کرده‌اند، می‌گویند که چه‌بسا اثرگرفته از باورهایی بودایی باشد.
افزون‌بر سپندینگی درخت گز در نزد سیستانی‌ها، این درخت به سبب پایداری بسیاری که دارد، می‌تواند در برابر توفان‌های شن و بادهای 20 روزه‌ی سیستان دوام بیاورد و پوشش گیاهی استواری شکل دهد؛ هرچند گاه درختان تنومند دیگر سیستان در برابر بادهای سهمناک 120 روزه تاب پایداری نمی‌آورند و بر زمین می‌افتند. در خردادماه 1398 یکی از کهن‌ترین درختان خرمای سیستان، در دهستان گوری از بخش‌های شهرستان زهک، به سبب شدت توفان سرنگون شد. این درخت خرما 23 متر درازا داشت و سال‌های بسیاری بود که میوه می‌داد. در نزد مردم نیز گرامی بود و آن را نام‌گذاری کرده بودند و در نگاهبانی‌اش می‌کوشیدند.
در سیستان و بلوچستان چند درخت بسیار کهن، شاداب و سرزنده، دیده می‌شود. در این بخش با آن درختان و دیرینگی آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
سرو زربین سنگان
به‌راستی که یکی از شگفت‌آورترین و خیال‌انگیزترین دیدنی‌های سیستان و بلوچستان، سرو زربین سنگان است. از عمر این درختان بسیار بسیار کهنسال بیش از 3200 سال می‌گذرد! به سخن دیگر، سه هزاره است که این سرو پایدار مانده است و از توفان‌های سهمناک تاریخی گذر کرده است و استواری خود را از دست نداده است. برای آنکه اهمیت و دیرینگی این سرو را بهتر بشناسیم، شاید بهتر باشد این‌گونه بگوییم که سرو سنگان سیستان 500 سال پیش از شکل‌گیری نخستین فرمانروایی در ایران، پادشاهی مادها، کاشته شده است! بی‌سبب نیست که سرو را نماد ایران می‌دانند و در نزد ما مردم حرمت و ارزش‌های نمادین فراوانی دارد.
این سرو بلند، در روستای سنگان، در 45 کیلومتری شهر خاش دیده می‌شود. بلندای آن به 30 متر می‌رسد و قطر تنه‌ی آن سه متر است. محیط درخت 8/4 متر است و نه تنها ثبت ملی شده است بلکه در آستانه‌ی ثبت جهانی نیز هست.
این را نیز بگوییم که زربین‌ها گونه‌ای از درختان همیشه سبز از دسته‌ی مخروطیان هستند و در گوشه و کنار ایران دیده می‌شوند. این درختان، بردبار، کم‌نیاز، روشنایی پسند و آهک دوست‌اند و چوب آن‌ها در برابر پوسیدگی‌ها حشره‌ها پایدار می‌ماند، افزون‌بر اینکه در درمانگری نیز به کار می‌آیند. پوست مقاوم آن‌ها گاه تیره است و گاه روشن.
سرو زربین سنگان از یادگارهای بسیار گرامی و ارج‌دار زیست‌بوم ایران است که باید با دل و جان از آن نگاهبانی کرد!
سرو دِه پابید
در روستای پابید، در شهرستان خاش، در استان سیستان و بلوچستان، یکی از زندگان سرزمین ما 1500 سال است که سرزنده و پایدار به زندگی پُربار و شاداب خود ادامه می‌دهد. سرو ده پابید، از ارزش‌دارترین درختان کهنسال ایران است و در نزد مردمان روستا و همه‌ی سیستانی‌ها بسیار گرامی است. دور تا دور آن را حصار کشیده‌اند و همه کار می‌کنند تا آسیبی به این درخت نرسد و شاخ و برگ‌هایش کنده نشود. بلندای سرو ده پابید به 21 متر می‌رسد و محیط تنه‌ی آن 450 سانتی‌متر است. این سرو، یکی از دیرینه‌ترین درختان گستره‌ی خاش است دو تنه دارد که یکی از آن‌ها تنومندتر است.
این کوتاهی را بر سرپرستان نگاهبانی از زیست‌بوم و طبیعت ایران نمی‌توان بخشید که هنوز سرو ده پابید را ثبت ملی نکرده‌اند! در فروردین‌ماه 1395، چنین گفته می‌شد که «درخت سرو ده پابید خاش در دو قدمی ثبت در فهرست میراث طبیعی کشور» است (خبرگزاری تفتان ما). اما تا آنجا که جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد، این درخت کهنسال ثبت ملی نشده است. هر چند در دی‌ماه امسال باز شنیده شد که «مقدمات ثبت سرو ده پابید آغاز شده است» (تارنمای اداره میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان).
گز بی‌بی دوست
این درخت گز در 20 کیلومتری شهرستان زابل و در 10 کیلومتری دهستان بنجار دیده می‌شود. گز بی‌بی دوست در نزدیکی راهی است که دوری اندکی با شهر مرزی دوست محمد در کشور افغانستان دارد.
بی‌بی دوست زیارتگاهی کهن است. آن را بی‌بی نوروز، بی‌بی سه شنبه و بی‌بی تندوری نیز می‌نامند. شگفت آن است که این زیارتگاه ویژه زنان است و هیچ مردی اجازه‌ی ورود به آن را ندارد. زیارتگاه در دشتی گرم و خشک دیده می‌شود و روی تپه‌های باستانی‌ای است که گویا آثاری از روزگار اشکانیان در آنجا پیدا شده است.
گز بی‌بی دوست در کنار زیارتگاه ریشه دوانده و سایه افکنده است. چنان شکوه و عظمتی دارد که به‌راستی شگفت‌آور است. مردم آن را گرامی می‌دارند و پارچه‌هایی به آن می‌بندند و چنین باور دارند که اگر بی‌بی دوست خواست و آرزوی آن‌ها برآورده کند، گره پارچه باز می‌شود. هیچ‌کس حق ندارد کوچک‌ترین آسیبی به این درخت گز برساند. مردم می‌گویند که اگر کسی شاخه‌ی درخت بی‌بی دوست را بشکند، کیفرش را خواهد دید. دیدارکنندگان از زیارتگاه بی‌بی دوست، اندکی از خاکی را که در گودال کنار درخت گز هست با خود می‌برند و باور دارند که شفادهنده است.
بلندای گز بی‌بی دوست به بیش از هفت متر می‌رسد و محیط تنه‌ی آن 370 سانتی‌متر است. اما این که چند سده از عمر آن می‌گذرد؟ هنوز بررسی و پژوهش نشده است. همین اندازه یاد کرده‌اند که بسیار کهنسال است.
سرو کوشه
از درخت کهنسال کوشه نیز باید یاد کرد. این سرو در شهرستان خاش، در پیرامون رودخانه‌ی کوشه (گوشه) دیده می‌شود. کوشه 50 کیلومتر دورتر از شمال شهر خاش است. دیرینگی سرو کوشه به هزار سال می‌رسد و بلندایی بیش از 12 متر دارد. محیط تنه‌ی آن 335 سانتی‌متر است.
* با بهره‌جویی از: تارنمای «مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» جستار حمید جعفری؛ و گزارش خبرگزاری «ایسنا».
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر