در استان خراسان شمالی، شمار درختان کهنسال و دیرپا فراوان است. از این دید، شاید همتایی برای آن استان، در میان دیگر استان‌های کشور یافتنی نباشد. در خراسان شمالی 23 اُرس کهنسال دیده می‌شود که دیرینگی‌ای میان 1000 تا 2800 سال دارند. آن درختان سبز و سرفراز در جای‌جای خراسان شمالی پراکنده‌اند و ارزش زیست‌بومی و حتا مادی بی‌شماری دارند. بدان اندازه که اُرس سرانی، در شهرستانش شیروان را 10 میلیون دلار قیمت‌گذاری کرده‌اند!
اُرس کهنسال سرانی
در روستایی به نام سرانی، روی دامنه‌ی کوه کونجه خور، درست در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان، درخت اُرس کهنسالی دیده می‌شود که 2800 سال از کاشتن آن سپری شده است (یعنی پیش از بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی) وهمچنان نیز سایه‌افکن است. این درخت، به نام روستایش، اُرس سرانی نامیده می‌شود. این روستا در صد کیلومتری شمال شهر شیروان و در نزدیکی شهر قوشخانه در استان خراسان شمالی، جای دارد.
ارس سرانی جنسیت ماده دارد. بلندای آن به بیش از 18 متر می‌رسد و تاج پوششی درخت، گستره‌ای 368 متر مربعی را دربرمی‌گیرد. قطر تنه‌ی آن را 255 سانتی‌متر نوشته‌اند. پیش‌تر اشاره کردیم که ارزش مادی آن 10 میلیون دلار ارزیابی شده است (تارنمای حافظان محیط زیست خراسان شمالی). بگذریم از این که ارزش آن برای زیست‌بوم آن پهنه، بی‌شمار است.
اُرس سرانی در شمار سه درخت بسیار کهنسال ایران است. مردمان روستا آن را «نظر کرده» می‌دانند و حرمت بسیاری برای این درخت می‌شناسند. زیبایی آن نیز کم‌مانند است. ریشه‌های کهن درخت از خاک بیرون آمده و دیدن آن را دل‌انگیزتر و دل‌خواه‌تر ساخته است. به تاج درخت نیز باید فراوان نگریست؛ از آن‌رو که در زیبایی و گستردگی، همتای چندانی ندارد.
ارس سرانی در بلندای سه متری، به سه تنه بخش‌بندی شده است. شگفت است که تنه‌ی آن پس از گذشت 2800 سال هنوز تندرست و شاداب است. اندکی بالاتر از آن، چشمه‌ای دیده می‌شود و نمناکی خاک پیرامون ارس سرانی را سبب شده است. این درخت بسیار کهن، که از سرمایه‌های گران‌بهای کشور شناخته می‌شود، در بهمن‌ماه 1398 خورشیدی در شمار آثار طبیعی و ملی کشور ثبت شده است.
اُرس آرچه
این درختِ 1800 تا 1900 ساله را باید در دشت کوچکی نزدیک روستای آرچه در شهرستان جاجرم استان خراسان شمالی دید. در برخی نوشته‌ها، دیرینگی آن را تا 2300 سال نیز گفته‌اند.
ارس آرچه در بلندای شش متری به چند تنه بخش‌بندی می‌شود. بلندای آن به 11 متر می‌رسد و تاج پوششی 184 متر مربعی را در برمی‌گیرد. قطر تنه‌ی درخت را 218 سانتی‌متر اندازه گرفته‌اند. تنه‌ی آن تندرست است اما گویا از درون پوسیدگی دارد. شوربختانه سوداگران گنج‌های خیالی، خاک ارس آرچه را زیر و رو کرده‌اند و به ریشه‌های آن آسیب زده‌اند. با این‌همه، در نزد روستاییان ارزش باورمندانه‌ی بسیاری دارد و برای برآوردن نیازهایشان به آن پارچه‌های سبز می‌بندند.
ارس آرچه در بهمن‌ماه 1398 در فهرست آثار طبیعی و ملی ایران ثبت شده است. گفتنی است که در دشت پیرامون آن هیچ درخت دیگری دیده نمی‌شود. از این‌رو این ارس پیر، تنها یادگار به‌جا مانده از جنگلی است که در گذشته‌های بسیار دور وجود داشته و اکنون به تمامی از دست رفته است.
اُرس ششم قورخود
در شهرستان مانه و سملقان، در استان خراسان شمالی، روستایی به نام دره توته دیده می‌شود. این روستا و گستره‌ی حفاظت شده‌ی آن، برخوردار از چندین اُرس است که ششمین آن‌ها دیرینگی‌ای دارد که آن را 1450 تا 1550 سال ارزیابی کرده‌اند.
اُرس قورخود (مانه و سملقان) بلندایی 10 متری دارد. سطح تاج پوششی آن به 139 متر مربع می‌رسد و قطر تنه‌ی 176 سانتی‌متری دارد. تنه‌ی درخت استوار و شاداب است و از بلندای دو متری، دو شاخه‌ای می‌شود.
اسف‌بار است اگر بدانیم که چندی پیش هفت اصله از ارس‌های گستره‌ی حفاظت شده (!) قورخود به دست کسانی بُریده شد و از میان رفت که می‌خواستند برای آسمانه (:سقف) خانه‌ی خود چوب فراهم کنند! با شناسایی متهمان، پرونده‌ی آن‌ها به دادگستری استان فرستاده شده است (ایرنا، 23 خرداد 1400). خودخواهی برخی از ما، داستان شگفت‌آور و دردآوری است؛ برای ساختن سقف خانه‌ی خود میراث ملی و سرزمینی‌مان را از میان می‌بَرند!
اُرس شوقان
ارس شوقان (پیربام) در روستایی به همین نام در بخش جلگه‌ای شوقان در شهرستان جاجرم ریشه دوانده است. میان 1150 تا 1250 سال از سن آن می‌گذرد و بیش از یک هزاره است که نگاه سبز و شادابش را به سرزمین ما دوخته است. اُرسی ستبر و استوانه‌ای است و پنج متر بلندا می‌گیرد بدون آنکه شاخه شاخه شود. بلندای همه‌ی درخت به بیش از 11 متر می‌رسد و قطر تنه‌ی 150 سانتی‌متری دارد. 250 متر مربع نیز تاج پوششی آن است.
گفتیم که بیش از یک هزاره است که اُرس شوقان همراز و همپای ما دوام آورده است. این را هم بگوییم و به حال برخی از ما افسوس بخوریم که آزمندانه و سودجویانه خاک پیرامون این درخت کهنسال را کنده‌اند؛ در آرزوی این که شاید گنج و دفینه‌ای کهن بیابند و ثروتی بیندوزند! از یک‌سو درخت کهنسالی را داریم که در سختی و دشواری‌های تاریخی، سایه‌افکنِ گوشه‌ای از سرزمین ما بوده است و از سوی دیگر کسانی را می‌نگریم که سوداگری‌شان حد و اندازه‌ای ندارد و جز به ویرانی و خرابی نمی‌انجامد. این در حالی است که اُرس شوقان را در بهمن‌ماه 1393 ثبت ملی کرده‌اند! (اینکه ویرانگری‌ها پیش از ثبت ملی درخت بوده است یا پس از آن؟ روشن نیست، یا ما نمی‌دانیم).
گردوی کهنسال چپانلو
مردمانی سخت‌کوش و آینده‌نگر، در 650 سال پیش درخت گردوی چپانلو را در روستایی به همین نام در بخش مرکزی شهرستان شیروان کاشته‌اند و یادگاری گران‌بها و سرمایه‌ای کم‌مانند برای ما به‌جا گذاشته‌اند. از خود بپرسیم که آیا ما هم نگاهبان سرمایه‌های زیست‌بوم خود هستیم و آن را به‌درستی به آیندگان می‌سپاریم؟
گردوی چپانلو بلندایی 16 متری دارد. قطر تنه‌ی آن 817 سانتی‌متر است و تاج پوششی‌اش 517 متر مربع را دربرمی‌گیرد. این درخت، کهن‌سال‌ترین درخت گردوی کشور است.
درخت صنوبر شیروان
این درخت یکی از ستبرترین صنوبرهای کشور است. برخی گفته‌اند که کهن‌ترین درخت صنوبر جهان هم هست. آن را در روستای نظرعلی در 50 کیلومتری شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی باید دید. بلندای آن به بیش از 20 متر می‌رسد و تاج پوششی آن بیش از 500 متر مربع است. افسوس که
بر اثر توفان، یکی از سرشاخه‌های آن شکسته است. این صنوبر در سال 1388 خورشیدی، در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران ثبت شده است.
از دیگر اُرس‌های کهن استان خراسان شمالی می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد:
– اُرس درون تنگ خرق (900 تا 1000 ساله)؛
– اُرس چهارم قورخود (1400 تا 1500 ساله)؛
– اُرس پنجم قورخود (1700 تا 1800 ساله)؛
– اُرس هفتم قورخود (1700 تا 1800 ساله)؛
– اُرس قولانلو (1800 تا 1900 ساله).
* با بهره‌جویی از: جستار «ارس‌های کهنسال ایران» نوشته‌ی محمد متینی‌زاده و دیگران (مجله طبیعت ایران، دوره 2، شماره 5، آذر و دی 1396)؛ تارنماهای «حافظان محیط‌زیست خراسان شمالی» و «سیری در ایران».
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر