پایداری پل بستگی به نگاهبانی و باززنده‌سازی‌های پیوسته دارد. از این‌رو، پل‌ها همواره در حال نو شدن و چهره دگرگون کردن هستند. گویی با هر دوره و زمانه‌ای، شکلی دیگر و ساز و کاری همسو با روزگار خود میگیرند. اگرچه ساختار پل‌های تاریخی ریشه در گذشته‌های دور دارد، اما با باززنده‌سازی‌ها جانی نو و چهره‌ای کنونی میگیرند. این ویژگی سبب می‌شود که پل سازه‌ای زنده و نوشونده دانسته شود. همانند «پل میان‌راهان» که با همه‌ی زخم‌های زمانه و فروریختن‌های ناگزیر، هنوز خود را بر روی بدنه‌ای که زندگی دوباره‌ای از مرمت‌ها یافته، نگاه داشته است.
رودخانه‌ای در دشت دینَوَر و چمچال در استان کرمانشاه جاری است. شاخه‌ای از این رود به رودی دیگر می‌پیوندد که هم نام روستای نزدیک آن، میان‌راهان نامیده می‌شود. این پیوستگی و یگانگی، در دهکده‌ای با نام برنانج روی می‌دهد و رودخانه‌ی اصلی را پدید می‌آورَد. پل میان‌راهان بر روی این رود که دینورآب نام دارد، ساخته شده است؛ درست در جنوب شهر میان‌راهان و بر سر راهی که از شهر بیستون به شهر سنقر کلیایی می‌رود. میان‌راهان مرکز بخش دینور در شهرستان صحنه است.
ساخت پل میان‌راهان را با اندکی حدس و گمان، به دوره‌ی صفویان در سده‌ی یازدهم مهی بازمی‌گردانند. اما تاریخ باریک‌بینانه‌ی ساخت آن پیدا نیست. شاید، آن‌گونه که گمان برده‌اند، در زمان پادشاهی شاه‌عباس بزرگ پل میان‌راهان را پی افکنده و ساخته باشند. به هر روی، نشانه‌های سازه‌ای پل همسانی‌های بسیاری با پل‌های صفوی دارد.
این پل تاریخی سه دهانه‌ی گنبدی دارد و چهار پایه، آن را استوار نگه داشته‌اند. با این‌همه، شاید بدان سبب که در مرمت و بازسازی پل کوتاهی‌ها شده است، با گذر زمان و سپری شدن روزگاران، تنها دهانه‌ای که اکنون دست‌نخورده به‌جا مانده است، در بخش شمالی سازه است. این دهانه از دو دهانه‌ی دیگر کوچک‌تر است. دهانه‌های میانی و جنوبی پل، تاب فشار روندگان و آیندگان را نیاورده‌اند و فرو ریخته بودند. هر چند در سال‌های گذشته باززنده‌سازی‌هایی برای ساخت دوباره‌ی این دو بخش سازه انجام شده است، اما هنوز آثار ویرانی‌های آن کم‌وبیش پیداست و می‌توان نشانه‌های مرمتی را در این سازه‌ی چهارصد ساله دید. شگفت است که با آنکه پل میان‌راهان همواره جایی برای آمد‌وشد مردم آن گستره بوده و کاربردی همیشگی داشته است، در سده‌های گذشته توجه بایسته‌ای به مرمت آن نشده بود. با این همه، پل میان راهان در شکل کنونی آن و پس از مرمت‌ها، سالم و پابرجا به گمان می‌رسد.
بخش غم‌انگیز داستان پل تاریخی میان‌راهان آن است که در سالیان گذشته اداره‌ی راه و شهرسازی کرمانشاه برای آسانی گذر خودروها، تاق‌های بتونی مثلثی‌شکلی بر روی دهانه‌ی شمالی پل ساخت! سپس‌تر این کار نسنجیده را میراث فرهنگی استان جبران کرد و با ویران کردن تاق‌های ساخته شده، این سازه‌ی تاریخی را از اندام ناسازواری که برای آن ساخته بودند، رهایی بخشید!
پایه‌های پل یک بخش میانی دارند و در دوسوی خود آب‌شکن‌هایی سه گوش را جا داده‌اند. آب‌شکن‌ها را بدان سبب می‌ساختند تا راهی مناسب برای هدایت جریان آب و مهار سیلاب‌ها پدید بیاید. این روش نوآورانه، سبب پایداری پل‌ها می‌شد و در گذر دادن رسوب رودخانه و نگه‌داری از بستر رود، نقش بسیار مهمی داشت. به همین سبب است که همه‌ی پل‌ها دارای آب‌شکن هستند. به سخن دیگر، دوام پل بستگی به آب‌شکن‌ها دارد.
درازای پل میان‌راهان ۴۷ متر است. اگر جان‌پناه‌های پل را در نگاه بگیریم، درازای آن بیشتر خواهد بود. پهنای پل اندکی بیش از چهار متر است. رویه و سطح سازه، راهی سنگفرشی است که در دو سوی آن دیوارهایی کوتاه برای ایمنی رهگذران ساخته شده است. نوک دیوارهای دو سو، تیز و پیکانی شکل است. نمای پل نیز زیبا و دیدنی است و در ساخت آن هنر و ذوق درخور توجهی به‌کار رفته است. به‌ویژه دو کوه و دره‌ی میانی آن و جاده‌ای که از کنار پل می‌گذرد، نمای سازه را تماشایی ساخته است، بدان اندازه که آمیختگیزیبایی میان سازه‌ای کهن و طبیعتی صخره‌ای و استوار، پدید آمده است.
پایه‌های پل از سنگ‌های تراش‌خورده شکل گرفته است و آجر و ملات و گچ نیم‌کوب، بدنه‌ی سازه را شکل داده‌اند. بلندی تاق شمالی پل سه متر است و دهانه‌ی دوم و سوم یک متر بلندتر است. در سال‌های گذشته، میراث فرهنگی استان کرمانشاه پل بتونی جدیدی در کنار پل تاریخی میان‌راهان ساخته است. این پل که بلندای کمتری از پل میان‌راهان دارد، برای گذر مردم و استفاده‌ی کمتر از پل تاریخی، ساخته شده است.
پل‌های کهنه، کوچه، چهر، قوری‌وند، ماهیدشت، بیستون و خسرو، شمار دیگری از پل‌های تاریخی استان کرمانشاه است. بسیاری از آن‌ها سازه‌هایی بازمانده از روزگار ساسانیان است و هر کدام برخوردار از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی فراوانی است.
*با بهره‌جویی از: تارنمای «صدا و سیما استان کرمانشاه»؛ «کجارو»؛ «ویکی پدیا»
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر