شیراز همواره با گل‌وگیاه و درختان سربرآورده‌ی بلند به یاد می‌آید. آنجا سرزمین باغ‌ها و درخت‌هاست. جایی که سبزینگی و تازگی جان آدمی را نوازش می‌دهد. یکی از آن جان‌نوازی‌ها، «باغ اِرم» است.
باغ ارم در خیابان و میدانی که به همان نام شناخته می‌شود جای دارد: خیابان و میدان ارم، در شهر زیبا دل‌فریب شیراز. سندهای تاریخی آن اندازه گویا نیستند تا بدانیم که این باغ در چه زمانی ساخته شده است. تنها از برخی نشانه‌های دریافتنی است که باغ ارم در سده‌ی ششم مهی (:قمری)، در دوره‌ی پادشاهی سلجوقیان، وجود داشته است و در روزگار فرمانروایی آل‌اینجو، در سده‌ی هشتم، پایدار بوده است. در دوره چیرگی سلجوقیان، کسی به نام اتابک قراچه بر فارس فرمان می‌راند. او باغ‌هایی ساخت که به گمان بسیار یکی از آن‌ها همین باغ ارم بوده است. اما می‌دانیم که کریم‌خان زند، در سده‌ی دوازدهم مهی، به باغ ارم و دیگر سازه‌های شیراز توجه ویژه داشت. در دوره‌ی قاجاریه نیز این باغ در اختیار سران قشقایی و خاندان قوامی بود و آن‌ها از باغ پایگاهی برای فرمانروایی خود ساخته بودند. باز، این را می‌دانیم که در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار کسی به نام نصیرالملک شیرازی، از خاندان قوام، باغ ارم را خریداری می‌کند و سازه‌ای در آن می‌سازد. آن سازه همان عمارت بسیار زیبایی است که اکنون نیز برپا است و جایی برای بازدیدکنندگان از باغ ارم. سپس‌تر در سال‌های دورتر، این باغ در اختیار دانشگاه شیراز قرار می‌گیرد و اکنون نیز چنین است.
در باغ ارم پیش از آن که از درختان و گل‌وگیاه آن سخن بگوییم باید از سازه‌ی بسیار دل‌پذیر آن یاد کنیم. آن سازه با کاشی‌های هفت‌رنگ درخشان و پنجره‌های منبت‌کاری و نمایی آکنده از نقش سربازان و شاهان هخامنشی، به‌راستی تماشایی است و نشانه‌ای آشکار از ذوق و هنر سازندگان و مهرازان آن.
سازه‌ی باغ سه اشکوبه‌ای است. پشت‌بامی شیروانی‌ساز دارد و آرایه‌ی بیرون و درون آن بیش از آن‌چه تصور کنیم، دیدنی است. سازه، مانند دیگر باغ‌های تاریخی ایران، در میانه‌ی باغ (کم‌وبیش در بخش باختری باغ) ساخته شده است. هرچند ساخت آن به دوران قاجاریه برمی‌گردد، اما نشانه‌های آشکاری از مهرازی و سبک دوره‌ی زندیه در آن دیده می‌شود. در اشکوب زیرین، آرایه‌ها و گچ‌بری‌های شگفت‌انگیزی هست. این اشکوب در تابستان‌ها جای برای باشندگان در عمارت باغ بوده است. دو اشکوب دیگر با ستون‌هایی همانند بنای تخت جمشید نقش گرفته‌اند. این را نیز درباره‌ی سازه‌ی باغ یادآوری کنیم که در سال‌های واپسین پادشاهی قاجاریه آسیب بسیار دیده بود و سپس‌تر مرمت و باززنده‌سازی شد و تالار و آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌های دیواری و بسیاری آرایه‌های دیگر آن، بازسازی شد.
خودِ باغ در زمینی مستطیل‌شکل ساخته شده است. این نیز از ویژگی‌های باغ ایرانی است. در زمان‌های پیشین، گرداگرد باغ را دیواری دربرگرفته بود. در میانه‌ی باغ خیابانی دیده می‌شود که در دو سوی آن درختان سرو کاشته شده‌اند و نمایان‌اند. درختان نارنج و شمار بسیاری از گل‌های گوناگون و خوش‌رنگ‌وبو، در سرتاسر باغ دیده می‌شوند؛ بیش از همه، شکوفه‌های درخت بهارنارنج. گویا آن گیاهان از جاهای گوناگون جهان به باغ آورده شده‌اند. تا بدان اندازه که می‌توان باغ ارم شیراز را نمایشگاهی از گل‌وگیاه دانست.
باغ با استخر جلوی سازه آبیاری انجام می‌شود. آب استخر نیز از کاریزی در همان نزدیکی برآورده می‌شود. افزون‌بر آن، از چاه‌‌های آب برای آبیاری گل‌ها بهره می‌برند.
در باغ ارم چند سنگ‌نوشته دیده می‌شود که در نمای خاوری باغ جای گرفته‌اند. اکنون موزه‌ی سنگ در اشکوب پایین سازه، با بیش از 140 گوهر و سنگ‌های گران‌بها، جای دارد.
باغ ارم شیراز آوازه‌ای جهانی دارد و نزد بسیاری از آن‌هایی که به آثار تاریخی و زیست‌بومی دل‌بستگی دارند، شناخته شده است. این باغ دل‌ربا در سی‌وپنجمین نشست یونسکو (سازمان فرهنگی ملل متحد)، در تیرماه 1390 خورشیدی، در فهرست میراث جهانی ثبت شده است. پیش از آن، در آبان‌ماه 1353 نیز در شمار آثار ملی ایران درآمده است.
* یاری‌نامه: تارنماهای ویکی‌پدیا؛ کجارو و سیری در ایران.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر