گستره‌ی کنونی استان کرمانشاه در دوره‌ی شهریاری ساسانیان یکی از پهنه‌های مهم ایران بوده است. از فراوانی یادمانهای ساسانی در این استان می‌توان به‌درستی این سخن پی بُرد. یک نمونه‌ی آن که آوازه‌ای جهانی دارد، تاق‌بستان است. از سوی دیگر نزدیکی کرمانشاه به مرکز شاهنشاهی ساسانیان، شهر تیسفون، و جایگاه راهبردی این شهر، بر اهمیت باستانی کرمانشاه می‌افزود. پس شگفت نیست اگر نشانه‌های چهارتاقی در کرمانشاه پُرشمار باشد. یکی از آن سازه‌ها «چهارتاقی گنبد کلایی» در شهرستان دالاهو است.
چهارتاقی گنبد کلایی دالاهو در دهستان بان‌زرده، روستای شالان دیده می‌شود. دالاهو در گذشته‌های دور تاریخی شهری شناخته‌شده بود. در سندهای بازمانده از پادشاهی ایلامی‌ها از دالاهو نام بُرده شد و از آن به نام «بالاهوته» یاد کرده‌اند. در دوره‌ی هخامنشیان و ساسانیان نیز دالاهو آوازه‌ای بیش‌تر از گستره‌ها و شهرهای پیرامونش داشت.
دالاهو اکنون یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه است. با مرکز استان، شهر کرمانشاه، فاصله‌ی اندکی دارد و همسایه‌ی شهرهای سرپُل ذهاب، گیلان غرب و اسلام‌آباد است. زیست‌بومی زیبا و زمین‌هایی بارآور برای کِشت‌وکار دارد و آب‌های خروشان رودهایش زبانزد است. شهر کرند غرب، مرکز شهرستان دالاهو است. اما نام دالاهو برگرفته از دو واژه‌ی «دال» و «آهو» است. دال در زبان کُردی به معنای عقاب است و آهو نیز همان حیوان خوش‌خرامی است که شاید در گذشته‌ها در کوه‌های پیرامون دالاهو فراوان بوده و به همین سبب آنجا را دالاهو نامیده‌اند.
دهستان بان‌زرده‌ی دالاهو جایی برای یادمانهای هزارساله‌ی ساسانی است. مانند: بان‌مَه‌زاران روستایی با درختان بلوط بسیار و سازه‌ای که می‌گویند آشپزخانه‌ی مجموعه‌ای از آنِ یزدگرد سوم ساسانی بوده است، برج خاموشی و دژ باستانی قله‌گَه بازمانده از سال‌های پایانی ساسانیان، نمونه‌هایی از آثار ساسانی آن بخش از دالاهو است. چهارتاقی گنبد کلایی نیز سازه‌ای از دوره‌ی ساسانی است. کلایی به گونه‌ای از کلاه می‌گفتند و شکل گنبدی سازه این نام را در ذهن مردمان آن گستره یادآوری (:تداعی) می‌کرده است.
نقشه (:پلان) چهارتاقی و شیوه‌ی مهرازی آن گمانی به‌جا نمی‌گذارد که این سازه آتشگاه بوده و کاربری‌ای آیینی داشته است. چهارتاقی گنبد کلایی در دی‌ماه 1387 خورشیدی، در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران ثبت شده است.
یک چهارتاقی دیگرِ استان کرمانشاه در شهرستان اسلام‌آباد غرب پایدار مانده است. بومی‌ها این چهارتاقی را «میل‌میلگه» می‌نامند. میل‌میلگه را در دهستان حومه، روستای سیاه‌سیاه میلگه‌ی باباخان می‌توان دید و با جنوب خاوری شهر اسلام‌آباد اندکی بیش از 30 کیلومتر دوری دارد. چهارتاقی یاده شده بازمانده از دوره‌ی ساسانیان است. اهمیت آن در بررسی‌ها و پژوهش‌هایی است که درباره‌ی آن انجام گرفته و آگاهی باستان‌شناسان را درباره‌ی سازه‌های چهارتاقی‌های باختر ایران و مهرازی آن‌ها افزایش داده است.
به‌گمان می‌رسد و نشانه‌های بازمانده نیز آن را درست می‌دانند که چهارتاقی میل‌میلگه بخشی از مجموعه‌ای بزرگ‌تر و بناهایی با کاربری‌های آیینی افزون‌تر بوده است. بخش اصلی بازمانده، ستون‌های آن و سکویی برای آتشدان است. ساخت‌مایه‌ی (:مصالح) به‌کار رفته در آن نیز لاشه‌سنگ و ملات گچ است. شماری پایه‌ی گچی و سنگی نیز درون چهارتاقی دیده می‌شود. از ستون‌های سنگی سازه نیز دو ستون سالم است و دو ستون دیگر ویران شده است. بر روی ستون‌های بازمانده آرایه‌هایی (:تزییناتی) دیده می‌شود. پژوهشگران، این ستون‌ها را در میان دیگر چهارتاقی‌های باختر ایران دارای ویژگی‌های یگانه و بسیار درخور توجهی می‌دانند. افسوس که آسیب‌ها به چهارتاقی میل‌میگه بسیار است و در گذر زمان صدمه‌های جبران‌ناپذیری به آن زده شده است؛ بدان اندازه که از طرح و پلان نخستین آن تنها ستون‌های فروریخته دیده می‌شود و سقف و گنبد چهارتاقی از دست رفته است. با این همه، به‌سبب ویژگی‌های مهرازی ستون‌ها، ارزش آن در پژوهش‌های مهرازی چهارتاقی‌ها آشکار است. این سازه‌ی باستانی و آیینی در بهمن‌ماه 1385 خورشیدی در فهرست آثار ملی و تاریخی ایران ثبت شده است.
* یاری‌نامه: تارنماهای استانداری کرمانشاه؛ ایرنا و سایت گردشگری ایران
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر