مهرازی (:معماری) ایران در روزگار ساسانیان، سرشار از نشانه‌های نوآورانه است. آن مهرازی پیوندی ناگسستنی با عناصر فرهنگی و تمدنی ایران داشته است. مهرازی ساسانی افزون بر ادامه‌ی سنت مهرازی پیش‌تر از خود، تکنیک‌ها و روش‌های نوجویانه‌ای داشته است. یک نمونه از آن روش‌ها، اجرای گنبد بر روی سازه و زیرِ بناهای چهارتاقی بوده است. از همین‌روست که مهرازی جهان را وامدار مهرازان ساسانی دانسته‌اند. یک نمونه از آن سازه‌های نوآورانه، «چهارتاقی قین‌فر» (قفیر) در استان ایلام است.
چهارتاقی قین‌فر در شهرستان ملکشاهی، در کنار باغی آکنده از درختان زیتون و مورت، سایه افکنده است و چشمه‌ای از آب شیرین در نزدیک آن جاری است. راه دسترسی به این سازه، دشوار و سخت‌گذر است. از این‌رو، کمتر شناخته شده است. شاید هم این ناشناختگی سبب پایداری و دوام بیش‌تر آن نیز شده باشد!
اگر بخواهیم نشانی باریک‌بینانه‌تری از چهارتاقی قین‌فر به‌دست دهیم، باید آن را بر فراز کوهی بدانیم که در چشم‌انداز آن دشت مهران دیده می‌شود. کوچ‌روهای عشایری آن دشت را می‌پیمایند و راه‌های دور و نزدیک را می‌گذرانند. همین است که دشت مهران با گذر کاروان کوچ‌کنندگان از کنار چهارتاقی قین‌فر، شکوه و دیدنی افزون‌تری می‌یابد.
چهارتاقی ملکشاهی سازه‌ای مربع‌شکل است. چهار درگاه دارد و تاق‌های نیم‌دایره‌ای آن به راستی تماشایی است. خوشبختانه بخش بسیاری از این سازه‌ی کهن دست‌نخورده مانده است. از قین‌فر تا شهر ملکشاهی، راهی 25 کیلومتری درپیش است. دوری قین‌فر تا رودخانه‌ی کنگیر نیز نزدیک به 700 متر است. زمین‌های که پیرامون چهارتاقی قین‌فر دیده می‌شود، در گذشته‌های دور وقف این سازه‌ی آیینی بوده است.
پژوهش آغازین درباره چهارتاقی قین‌فر به دست واندنبرگ، باستان‌شناس بلژیکی، در دهه‌ی بیست خورشیدی انجام گرفت. تازه‌ترین پژوهش نیز از سوی محمدمسعود غیابی انجام شده است. او پژوهش درازدامن خود را در جستاری علمی انتشار داده است. بخشی از آنچه در اینجا درباره‌ی چهارتاقی قین‌فر آورده می‌شود، برگرفته از پژوهش غیابی است.
اشاره کردیم که چهارتاقی قین‌فر کم‌وبیش سالم مانده است. اما زمین‌لرزه و سیل و گاه کاوش‌های غیر مجاز، آسیب‌هایی به آن زده و باززنده‌سازی سازه را بایسته (:ضروری) ساخته است. بلندای این سازه نزدیک به پنج متر است و ستبری هر دیوار آن به یک متر می‌رسد. روزنه‌هایی که در بخش بالایی سازه دیده می‌شود، برای بیرون‌شد دود درون سازه، هنگام برافروختن آتش، است.
چهارتاقی قین‌فر دارای تالاری برای باشندگی مردم و انجام آیین‌های دینی بوده است. اتاق‌هایی نیز در این تالار ساخته شده بود که اکنون بخش‌های اندکی از آن به‌جا مانده است. غیابی سبب ماندگاری چهارتاقی قین‌فر را نوع تاق آن می‌داند که به‌جای آن که چهار بخش تاق بر روی چهار سطح باشد، بر روی چهار نقطه استوار شده است. در ساخت آن نیز از لاشه‌سنگ‌هایی در اندازه‌های گوناگون و به شکل بی‌نظم بهره بُرده شده است. این لاشه‌ها با ملات استوار شده‌اند.
چهارتاقی‌های ساسانی از دید اجرا، به سه گروه بخش‌بندی می‌شوند: گروه نخست بدون ستون‌های گوشه هستند؛ گروه دوم ستون‌های گوشه و تاق دارند؛ گونه‌ی سوم که کم‌شمارتر شناخته می‌شوند، به جای راه‌رو گردش، بخش مرکزی سازه با اتاق‌ها و ایوان‌ها آکنده شده‌اند. چهارتاقی قین‌فر از گونه‌ی سازه‌های گروه نخست است، یعنی چهارتاقی‌های چهارگوش. این سازه‌ی کهن در اسفندماه 1278 خورشیدی، در شمار آثار ملی و تاریخی ایران ثبت شده است.
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر