جدا از جشن سده که در بهمن‌ماه در ایران و برخی سرزمین‌های فارسی زبان (و سرزمین‌های با تاریخ مشترک) برگزار میشود، بنابر گزارش‌های خبری و نوشتارهای علمی-فرهنگی، در گوشه و کنار دنیا، رسم‌هایی همانند با آیین‌های آتش افروزی یا نورافشانی در ماه‌های گوناگون بهار تا پاییز و زمستان برگزار میشود. این نوشته درباره‌ی این جشن‌هاست و از اصل انگلیسی برگردانده شده است. به این برگردان (ترجمه) در برخی جاها، جمله‌ها، مشاهده‌ها و تجربه‌های خویش را نیز افزوده‌ام. در پایان این نوشتار نیز سرچشمه‌های (منبع) اصلی آمده است. (د.مهرشاهی)
زمانی که پاییز فرا می‌رسد و روزها در نیمکره شمالی، آرام آرام، کوچک‌تر می‌شوند و از سویی زمستان و تاریکی و سرمای بیشتر فرا می‌رسد، هنگامی شایسته‌تر نیست تا کبریتی کشید و آتشی افروخت و جهان و دل ها را روشن ساخت! در سرزمین‌های گوناگون بنا بر رویدادها یا اسطوره‌های تاریخی آیین ویژه‌ی آتش افروزی با گونه‌هایی از جشن و شادی برپا میشود که در اینجا به ده نمونه اشاره میشود که در پایان آن جشن سده ایرانیان است.
یک. آتش افروزی در شب پنجم نوامبر هر سال (پانزده آبان) در انگلستان که به مراسم «گای فاوکس» (Guy Fawks) نامیده میشود. این آتش‌بازی و آتش افروزی به یادبود شکست توطئه انفجار مجلس لردها و ترور شاه (کینگ جیمز اول ) توسط فردی به نام «گای فاوکس» در سال 1605 میلادی باز می‌گردد. این توطئه کشف شد و این فرد (گای فاکس) دستگیر و با بقیه یارانش اعدام شدند و به یادبود این رویداد هر سال آتش بازی برگزار میشود. مردم هرچه وسایل چوبی کهنه و از کارافتاده و چوب و شاخه خشک حاصل از باغبانی دارند را در آتش می‌ریزند و به بهانه «گای فاکس» از وجود این گونه چیزهای اضافی در خانه رها می‌شوند و افزون بر آن ساعاتی را با شادی دور هم می‌گذرانند.
دو. مراسم آتش افروزی در شهر فوکواوکا در جزیره کیوشوی ژاپن. این مراسم از یک‌هزار و ششصد سال پیش به نام «فستیوال آتش» برای دور کردن ارواح پلید برگزار میشود. این مراسم معمولاً در روز هفتم ژانویه ساعت نه شب به وسیله مردان انجام میشود چرا که شامل حمل شش مشعل بسیار ستبر و بلند به پیرامون (قطر) یک متر و بلندای پانزده متر است که توسط افراد زیادی حمل میشود تا در نهایت در معبد مقدس بر روی هم انباشته شده تا آتش پایانی را بسازند. حمل این مشعل‌های بسیار بزرگ کاری است دشوار و ممکن است به صدماتی هم منجر شوند ولی اگر خاکستر یا خرده جرقه‌هایی بر لباس افراد حمل کننده فرو ریزد در نظر آنان باعث خیر و برکت در آن سال میشود.
سه. در روزهای آغاز ماه فوریه (حدود دوازده تا پانزده بهمن) مراسم آتش‌بازی در جزیره‌ی جیجوی کره جنوبی برگزار میشود. شاید این مراسم به شکل امروزی، تازه به نظر برسد و عمری بیش از بیست و چند سال نداشته باشد ولی ریشه آن به گذشته دور، زمانی که مردم بیشتر به کار کشاورزی مشغول بودند باز می‌گردد. در آن زمان کشاورزان برای این که زمین‌ها را از باقی مانده محصولات روی زمین و علف‌های هرز و حشرات آلوده‌کننده پاک سازند آنها را روی هم جمع کرده و به آتش می‌کشیدند و به این وسیله برای داشتن محصول خوب و پربرکت در سال جدید دعا می‌کردند. در حین این مراسم هم بازی‌های محلی و هم ورزش‌های رقابتی برگزار میشود.
چهار. شاید معروف‌ترین مراسم برای هندوها همانا «جشن نورهای دیوالی» (یا دیپوالی) باشد. معنای واژه دیپوالی در هندو، «ردیفی از چراغ های نورانی» است. در زمان برپایی این مراسم خانه‌ها، فروشگاه‌ها و مکان‌های عمومی با چراغ‌های سفالی پیه‌سوز آذین می‌شوند و نورافشانی و آتش‌بازی آسمان شهر را روشن می‌سازد. این جشن که پنج روز از سیزدهم تا هفدهم نوامبر به درازا می‌انجامد بزرگداشت پیروزی نیکی بر بدی است که در تمام هندوستان و نیز کشورهایی مانند سنگاپور، ترینداد و توباگو، جزایر موریس و حتا میان هندوهای شهر لندن برگزار میشود.
پنج. جشن های آتش در ادینبورو (ادینبورگ) انگلستان و برخی از نواحی آمریکا، از قبیل اوهایو و فلوریدا، با آتش افروزی، رقص و بازی‌هایی همراه هستند. البته برخی از این جشن‌های آتش در گذار از بهار به تابستان و برخی در گذار از پاییز به زمستان برگزار می‌کردند. به عنوان نمونه در شهر ادینبورگ انگلیس گذار به تابستان را با مراسم همراه با آتش افروزی، بازمانده از رسم و رسوم گیلیک (یا گالیک به معنای اسکاتلند باستان) جشن می‌گیرند. از سوی دیگر همانند این مراسم به شکل جشن پاییزی در ادینبورگ و چند شهر دیگر میان شماری کمتر از یک‌هزار نفر، به نام مراسم سامهوین (Samhuinn Fire Festival) در اواخر اکتبر تا اوایل نوامبر برگزار میشود. در تاریخ گذشته انگلستان اقوام سلتیک جشن‌های آتش چهارگانه برای آغاز هر فصل سال داشته‌اند که شاید مهم‌ترین آنها جشن شروع زمستان و جشن شروع تابستان بوده است1. دگرگونی فصل‌ها در سازمان کشاورزی مردم سلتیک بسیار ارزشمند بوده است و به همین شوند برای آغاز هر فصل جشن ویژه‌ای با آتش افروزی داشتند.
شش. مراسم سوزاندن شیطان در گواتمالا نیز یکی دیگر از جشن‌های آتش در جهان است که در اوایل ماه دسامبر با آن به پیشواز کریسمس می‌شتابند. آنها با آتش‌افروزی در داخل خانه و در خیابان‌ها، ارواح پلید را از خانه و محیط زندگی به خیال خویش دور می‌سازند. این مراسم دست‌کم از سال 1700 میلادی تاکنون در گواتمالا برگزار می‌شده است.
هفت. مراسم آتش در شهر کوچک اوتری سینت ماری در دون (Ottery St Mary, Devon) در انگلستان، آتش بازی به صورت رایج جزو برنامه شان نیست بلکه در این مراسم ویژه بشکه‌های چوبی گُر گرفته (در حال سوختن) را در خیابان می‌غلتانند تا در نهایت به میدان شهر پایان یابد. در این مراسم بشکه‌های کوچک برای بچه‌ها، بشکه‌های متوسط برای بانوان و جوان‌ترها و بشکه‌های بزرگ مشتعل برای مردان به کار برده میشود.
هشت. مراسم آتش لرویک در جزیره شتلند اسکاتلند (Lerwic, Shetland Islands). اگر می‌خواهید یک مراسم یادگار مانده از وایکینگ‌ها را ببینید این یکی از آنهاست. این جشن به 1200 سال پیش و قبل از آن باز می‌گردد گرچه با شکل و ترتیب امروزی از سال 1870 سامان یافته است. این جشن آتش در آخرین سه‌شنبه ماه ژانویه (در زمستان) برگزار میشود. مردان پسین گاه، چوب‌هایی آغشته به روغن و نفت را حمل می‌کنند و در ساعت هفت‌ونیم شب پرتاب موشک و ترقه به آسمان شهر آغاز مراسم را نوید می‌دهد. چوب‌های مشعل مانند افروخته می‌شوند و مردان با آنها بازی می‌کنند تا در نهایت در محل میدانگاهی همراه با سرود وایکینگی معروف به “وطن مردشمالی” یک کشتی سنتی دراز را به سنت وایکینگ‌ها آتش می‌زنند. پس از آن نیز همه به سوی محل خوردن و نوشیدن خوراکی‌های ویژه این شب می‌شتابند که یکی از اصلی‌ترین آنها سوپ گوسفند است.
نه. شب آتش بازی بزرگ، نیوفاندلند، کانادا. هنگامی که مردم انگلیسی و ایرلندی در جستجوی زندگی بهتر، از اقیانوس اطلس گذشتند و به کانادا رسیدند، رسم و رسوم خویش را نیز به همراه آوردند. انگلیسی‌ها با خود مراسم گای فاوکس (Guy Fawkes)که پیشتر ذکر شد را آوردند، در حالی که آیرلندی‌ها نیز، جشن سامهین (2Samhain) که یادگار سلتیک‌ها بود را با خود داشتند. به گذشت زمان این دو رسم درهم آمیخته شد و به هفته‌ای موسوم به «هفته بازیگوشی و شیطنت» (Mischief Week) دگرگون گشت. در طول این هفته همراه با انواع مسخرگی و شوخی و شیطنت (البته از گونه کم‌خطر) در نهایت آتش افروزی و نورافشانی بزرگی هم برگزار میشود.
دهم. و در نهایت جشن سده ایرانیان. اگرچه در این نوشته آن را یک جشن کهن زرتشتی خوانده است ولی می توان به عنوان یک رسم ایرانی از آن یاد نمود که یکصد شب و روز (پنجاه روز و پنجاه شب) مانده به نوروز که همزمان با شروع “اعتدال بهاری” (Vernal Equinox) است برگزار می گردد. این مراسم در دهم بهمن ماه که نزدیک به پایان ژانویه است انجام می‌پذیرد. این جشن به بزرگداشت کشف آتش (بهتر است بگوییم کشف روش آتش افروزی و نگهداری آن) و پیروزی روشنی و گرما بر تاریکی و سرما انجام میشود و میان همه‌ی سرزمین‌هایی که تاریخ مشترک آریایی-ایرانی داشته‌اند، برگزار میشود. در بین زرتشتیان ایران در تهران این مراسم با آتش افروزی، شادمانی و خوردن و آشامیدن در کوشک ورجاوند تهران با شرکت جامعه زرتشتی انجام می‌گرفته است.
سرچشمه های اصلی:
1. https://www.reuters.com/article/uk-travel-picks-firefestivals/top-10-fire-festivals-around-the-world-idUSLNE8A101N20121102 (Editing by Paul Casciato).
2. : https://thecelticjourney.wordpress.com/the-celts/wheel-of-the-year/
امرداد- داریوش مهرشاهی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر