می‌ستایم اردویسور اناهیتا را که در همه جا گسترده است و تندرستی بخش است و بداندیشان را دشمن و اهورایی کیش و در خور ستایش و نیایش در جهان مادی است.
آن پاکی که جان افزاست، پاکی که فزاینده‌ی گله و رمه است، آن پاکی که گیتی افزاست، پاکی که خواسته افزاست، پاکی که کشور افزاست، و ... (گزیده‌ای از اوستای آبزور در خرده‌اوستا)
آبانگان یکی از جشن‌های ایرانی است که در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید (ناهید، اناهیتا) که ایزد آب‌های روان بوده، برگزار میشده است. زمان برگزاری این جشن در آبان‌روز از آبان‌ماه بنابر گاه‌شمار زرتشتی، برابر با چهارم آبان‌ماه خورشیدی است.
یشت پنجم، اوستای آبان‌یشت (اردویسور آناهید) که ویژه‌ی این ایزد بانو است دارای 30 کرده و 133 بند است و از جهت بلندی متن، سومین یشت (پس از فروردین‌یشت و مهریشت) به شمار میرود. آبان (=آب‌ها) نام متاخر این سرود است. این یشت به اردویسور اناهیتا، ایزد بانوی آب‌ها و نعمت و برکت و آبادانی، که در اصل رودخانه‌ای بوده و سپس‌تر جنبه‌ی الوهیت یافته است، اختصاص دارد.
در این یشت همانند یشت‌های دیگر، باورهای پیش از اشوزرتشت با باورهای زرتشتی درآمیخته است. در بندهای 3 تا 5 و 96 و 132 مشخصات پیش‌زرتشتی این ایزد بانو و نیروی حیات‌بخشی او دیده می‌شود. در بندهای دیگر ویژگی‌های زرتشتی‌شده‌ی وی آشکار است. به گونه‌ای که اهورامزدا به او زندگی بخشیده است تا در ستیز آفریدگاه نیک با بدی یاور نیکان باشد.
در استوره‌های ایرانی این ایزد بانو، سرچشمه همه‌ی باروری‌هاست، رحم همه‌ی مادگان را پاکیزه ساخته، نطفه‌ی همه نران را از آلودگی می‌زداید و شیر را در پستان مادران پاک می‌سازد. او زنی است جوان، بلندبالا، زیباچهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، در حالی که در جایگاه آسمانی خود جای دارد، سرچشمه دریای گیهانی است. در خور آزادگی خویش تاج زرین هشت‌پرِ صد ستاره بر سر دارد، جامه‌ای زرین بر تن و گردن‌بندی زرین بر گردن زیبای خود دارد.
در برگردان فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی میخوانیم :
آبان روز دهم آبان‌ماه است و آن را عید میدانند که به جهت همراه بودن دو نام (برابری نام روز و ماه) آبانگان میگویند. در این روز «زو» پسر طهماسپ از سلسلهی پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قناتها و نهرها و بازسازی آنها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفتگانه خبر رسید که فریدون، بیوراسب (ضحاک آژی دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.
در روایت دیگرى آمده است كه پس از هشت سال خشك‌سالى در ماه آبان، باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
نیایشگاههای اناهیتا معمولا در كنار رودها برپا میشده و زیارتگاههایی كه امروزه با نام‌های دختر و بی‌بی شناخته می‌شوند و معمولا در كنار آنها آبی جاری است، میتوانند بازمانده‌های آن نیایشگاهها باشند.
اناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الههی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الههی بابلی، به شمار میرود.
در جشن آبانگان، زرتشتیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، با خواندن اوستای ویژه‌ی این ایزد بانو (اوستای آبزور) فرشته‌ی آب را نیایش می‌کنند.
آبان روز دهم آبان‌ماه است و آن را عید میدانند که به جهت همراه بودن دو نام (برابری نام روز و ماه) آبانگان میگویند. در این روز «زو» پسر طهماسپ از سلسلهی پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن قناتها و نهرها و بازسازی آنها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفتگانه خبر رسید که فریدون، بیوراسب (ضحاک آژی دهاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.
در روایت دیگرى آمده است كه پس از هشت سال خشك‌سالى در ماه آبان، باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
نیایشگاههای اناهیتا معمولا در كنار رودها برپا میشده و زیارتگاههایی كه امروزه با نام‌های دختر و بی‌بی شناخته می‌شوند و معمولا در كنار آنها آبی جاری است، میتوانند بازمانده‌های آن نیایشگاهها باشند.
اناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الههی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الههی بابلی، به شمار میرود.
در جشن آبانگان، زرتشتیان به ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، با خواندن اوستای ویژه‌ی این ایزد بانو (اوستای آبزور) فرشته‌ی آب را نیایش می‌کنند.
در گذشته‌ای نه چندان دور، نیاش برای این ایزد بانو با تفاصیل و آیین‌های ویژه‌ی خود همراه بوده است که امروزه چیز زیادی از آن به یادها نمانده است اما آن‌چه می‌توان در همه‌ی آیین‌ها عمومیت داد، چیدمان سفره‌ی سپندینه(:مقدس) برای این جشن است که در آن نمادهای حضور امشاسپندان و این ایزد بانو است.
ایرانیان کهن آب را پاک (مقدس) می‌شمردند و هیچ گاه آن را آلوده نمی‌کردند و آبی را که ویژگی سه‌گانه‌اش (رنگ، بو-و مزه) دگرگون می‌شد برای آشامیدن و شست‌وشو به کار نمی‌بردند. هرودوت، نخستین تاریخ‌نگار یونان درباره‌ی ارزش آب نزد ایرانیان مى‌نويسد: «ايرانيان در آب ادرار نمى‌کنند، آب دهان نمى‌اندازند و در آب روان دست نمى‌شويند.»
استرابون، تارخ‌نگار و جغرافی‌دان یونانی نیز با تاکید بر سخنان هم‌میهن خود مى‌نويسد: «ايرانيان در آب جارى خود را شست‌وشو نمى‌دهند. زمانى که ايرانيان به درياچه يا رود يا چشمه‌اى مى‌رسند، گودال‌هاى بزرگ کنده و قربانى در کنار آن مى‌کشند و سخت پرواى آن دارند که هرگز خون به آب نياميزد، چون اين کار سبب آلودگى آب خواهد شد» و در جايى ديگر مى‌گويد: «در آن لاشه و مردار نمى‌اندازند و عموما آن‌چه ناپاکى است در آن نمى‌ريزند.»
کريستين‌سن، ایران‌شناس نامی نیز مى‌نويسد: «ايرانيان احترام آب را بيش از هر چيز واجب مى شمرند.»
زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن‌ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) مى‌روند و پس از آن براى گرامی‌داشت جایگاه فرشته‌ی آب‌ها، به كنار جوى‌ها و قناتها رفته و با خواندن اوستاى آبزور ،بخشى از اوستا كه به آب و آبان وابسته است و به دستیاری مُوبَد خوانده مى‌شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانى آب و نگه‌دارى آن را كرده و پس از آن به شادى مى‌پردازند. **
زرتشتیان نیز در این روز همانند سایر جشن‌ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) مى‌روند و پس از آن براى گرامی‌داشت جایگاه فرشته‌ی آب‌ها، به كنار جوى‌ها و قناتها رفته و با خواندن اوستاى آبزور ،بخشى از اوستا كه به آب و آبان وابسته است و به دستیاری مُوبَد خوانده مى‌شود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانى آب و نگه‌دارى آن را كرده و پس از آن به شادى مى‌پردازند. **
منابع
تفضلی-احمد، به کوشش ژاله آموزگار، 1378، تاریخ ادبیات ایران، انتشارات سخن.
شهمردان-رشید، 1380، خرده اوستا، انتشارات فروهر.
طاهری رضا، 1382، اناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، نشر فروهر.
هینلز – جان، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، 1379، شناخت اساطیر ایران، انتشارات آویشن.Bottom of Form
* دکتر اردشیر بهمردی دانش‌آموخته دکترای فرهنگ و زبان‌های ایران باستان،
** نوشتار برگرفته از شماره‌ی 330 هفته‌نامه‌ی امرداد سال 1394 خورشیدی
تارنمای امرداد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر