«پارسی» بنویسیم یا «فارسی»

یکی از ویژگی‌های زبان فارسی دگرگونی آوایی واژگان آن است. در گذر بیش از هزارساله‌ای که زبان کنونی ما داشته است برخی از واژگان صورت نخستین خود را از دست داده‌اند و اکنون به گونه‌ای دیگر خوانده و نوشته می‌شوند؛ یا آن که صورت پیشین واژه، در کنار دگرگونی آوایی کنونی آن، هر دو به کار برده می‌شود.

برای نمونه، به واژگان «سپید»، «اسپند» و «پیل» می‌توان اشاره کرد. این واژگان، اکنون بیشتر به شکل «سفید»، «اسفند» و «فیل» نوشته می‌شوند. پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا واژه‌های «پارسی» و «فارسی» نیز از همین قانون پیروی می‌کنند؟ و این دگرگونی آوایی به سبب تازی‌گردانی است؟

هنگامی که از دکتر میرجلال‌الدین کزازی، استاد زبان و ادبیات فارسی، پرسیدیم: آیا نوشتن واژه‌ی «پارسی» به گونه‌ی «فارسی» اثرگرفته از زبان تازی است؟ او در پاسخ گفت: «ناگفته روشن است که “فارسی” ریخت تازی‌شده‌ی “پارسی” است. واژه‌ی پارسی بازخوانده به “پارس” است که تازیان به آن “فارس” می‌گویند؛ چون حرف “پ” را ندارند …

دیدگاه حمید حسنی، پژوهشگر زبان فارسی، نیز به همین گونه است. او در پاسخ پرسش ما، در آغاز گفت: «از گذشته‌ها نوشته‌اند واژه‌ی “فارسی” معرب شده‌ی (:عربی شده‌ی) “پارسی” است. همین امروز هم این سخن معروف اما به راستی تردیدآمیز، در برخی فرهنگ‌ها تکرار می‌شود. این را نمی‌توانم چشم‌بسته بپذیرم و به سادگی تکرار کنم …

هنگامی که همان پرسش را با دکتر محمود بیجن‌خان، زبان‌شناس و استاد گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران، درمیان گذاشتیم، او گفت: «هر دو واژه را می‌توان به کار برد و هیچ کدام غلط نیست. “پارسی” صورت کهن واژه است و “فارسی” صورت و گونه‌ی کنونی آن. اما چون صورت کنونی واژه به گوش آشناتر است، بهتر است همان “فارسی” را به کار ببریم. هرچند واژه‌ی “پارسی” نیز دیرفهم نیست و اگر بگوییم “پارسی” همه می‌فهمند که خواست ما چیست» …

آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری است با عنوان «پارسی» بنویسیم یا «فارسی» در گفت‌و‌گو با کارشناسان، که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.

خبرنگار امرداد: بامداد رستگار