نوروز ایرانی، جلوه‌های بسیاری دارد و در هر گوشه‌ای از سرزمین پهناور ما نام‌ونشان خود را برجای گذاشته و بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ملی ما شده است. از جلوه‌های نوروز، یکی هم «نوروز دریا» است؛ جشنی ویژه‌ی صیادان و ماهیگیران خلیج فارس و جزیره‌ی قشم.
جشن نوروز دریا در روزهای پایانی تیرماه، یا روزهای آغازین امردادماه برگزار می‌شد و هنوز هم نشانه‌هایی از آن پیداست. نوروز دریا، یک سالِ دریایی را نشان می‌داد. اشاره به نوروز هم در این جشن، آغاز سال نو برای کار صیادان است. آیین و جشنی هم که برپا می‌شد، برگرفته از جشن نوروز است، اما بنابر شیوه‌ی زندگی و گذران دریانوردان خلیج فارس، این جشن نه در آغاز سال، بلکه در میانه‌ی سال برپا می‌شد. به سخن دیگر، جشنی هم‌پیوند با دگرگونی تابستانی (انقلاب تابستانی) بود.
حمیدرضا دالوند، هموند هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، درباره‌ی ریشه‌های نوروزِ دریا گفته است: «در سنت‌های زرتشتی که حافظِ جوهره فرهنگ و تمدن ایرانی بوده و جعبه‌‌ی اسرار فرهنگ و تمدن ما و درک پویایی تاریخی آن است، به نوروز دریایی اشاره شده است. برای درک آن‌ها هم باید به سراغ فرهنگ و سنت‌های زرتشتی برویم. در تقویم زرتشتی، این آیین جایگاهی مهم دارد. در سالنامه‌های زرتشتی نام نوروز دریایی آمده و از آن با نام “نوروز زابلی” هم یاد شده‌است» (گزارش خبرگزاری ایسنا- 18 اردیبهشت 1401). از همین سخن می‌توان دریافت که نوروز دریا چه جایگاه باارزش و ریشه‌داری در فرهنگ مردمان جنوب ایران داشته است.
نوروز دریا، نامی است که باشندگان جزیره‌ی قشم به این آیین داده‌اند. آن‌ها در سفرهای دریایی خود به دورترین جاها، نام نوروز دریا را با خود می‌بُردند و از آن یاد می‌کردند. برای همین است که نشانه‌های آشکاری از این آیین در آفریقا نیز (که جایی برای سفر دریانوردانی قشم بود) پیداست.
آیین‌های نوروز دریا
از شمار آیین‌های دامنه‌دار نوروز دریا این نمونه‌ها یادکردنی است: دادن بخشش (یا: فدیه) به دریا. بدین‌گونه که اندکی گندم یا جو را به دریا می‌ریختند؛ دور کردن جامه‌های (:لباس‌ها) ژنده و کهنه و پوشیدن جامه‌ای سُرخ‌رنگ، شستشو در دریا، نخوردن خوراکی‌های دریایی در جشن نورز دریا، آراستن خانه به رنگ قرمز و چند کار آیینی دیگر. این را هم بگوییم که در آیین نوروز دریا، دام‌ها را هم رنگ سُرخ می‌زدند و در این کار پافشاری بسیار داشتند. به هر روی، کارهایی که در آیین نوروز دریا انجام می‌شد گونه‌ای پاسداشت زیست‌بوم و ارزشمند دانستن دریا برای ادامه‌ی زندگی انسان بود و نیز پاسداشت جانوران سودمند، به‌ویژه جانداران دریا که خوراک انسان‌های ساحل‌نشین را برآورده می‌کنند.
این آیین نمادین، بیش از هرجای دیگر در روستای سلخِ قشم برگزار می‌شد و هنوز پایدار مانده است. سلخ (صلخ) روستایی در جنوب جزیره‌ی قشم و در 75 کیلومتری منطقه‌ی آزاد قشم است. فرهنگ مردمان آن با روستاها و جاهای دیگر جدایی‌هایی (:تفاوت‌هایی) دارد. مردم‌شناسان فرهنگ سلخی‌ها را اثرپذیرفته یا همانند فرهنگ هندی‌ها می‌دانند. در سلخ جشن‌های بومی و آیینی بسیاری برگزار می‌شود که یکی از آن‌ها نوروز دریاست. این آیین با نواختن سازها و رقص‌های آیینی، همراه است.
پژوهشگرانی که جشن و آیین نوروز دریا را بررسی کرده‌اند باور دارند که این جشن پیوندی با فرهنگ‌ودانش دریانوردی ایرانیان و چیرگی (:تسلط) آنان بر فرهنگ دریانوردی دارد. برگزاری آن هم در تابستان، همان‌گونه که اشاره شد درپیوند با چگونگی گذران دریایی مردم قشم و وابستگی کار و زندگی آن‌ها با دریا است. پس نوروز دریایی را زمانی برگزار می‌کنند که دریا آرام‌تر است و خبری از توفان‌های دریایی و بادهای سرکش و موج‌های بلند نیست. دریا در زمان برگزاری جشن نوروز دریا چنان آرام است که می‌توان بر پهنه‌ی آن قایق و کشتی راند و به‌آسودگی کران تا کران آبی و یک‌دست آن را دید!
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر