پل هویتی تعریف‌شده به زندگی انسان می‌دهد. تا زمانی که پابرجا و استوار است، می‌توان به آن هویت تکیه کرد، اما زمانی که آسیب می‌بیند، بخشی از هویت نیز از دست می‌رود. از این روست که نگه‌داری از سازه‌ی پل بایستگی دارد و خویشکاری (:وظیفه‌ی) ملی شناخته می‌شود. پافشاری‌ای که بر مرمت و پاکسازی پیرامون «پل قشلاق» در شهر سنندج می‌شود، اشاره به پاسداری از هویت چنین سازه‌ای است.
رودخانه‌ی قشلاق یکی از چند رود خروشان و مهم استان کردستان است و در فراوانی و سرشاری طبیعت بارآور آن گستره، نقشی زندگی‌ساز دارد. بر روی این پل، در جایی که تنها سه کیلومتر از شهر سنندج، مرکز استان، دوری دارد، پلی تاریخی به نام قشلاق ساخته شده است که اکنون نیز با همه‌ی ناملایماتی که دیده است، پابرجاست و یک نشانه از هزاران نشانه‌ای است که گویای هنر و تمدن آن بخش از سرزمین ما ایران است. این پل در آغاز راهی دیده می‌شود که به گروس بیجار و سپس همدان می‌رسد.
در نیمه‌ی نخست سده‌ی یازدهم مهی، درست در سال ۱۰۴۶ بود که به دستور شاه‌صفی صفوی پل قشلاق ساخته شد. کسی که انجام فرمان شاه را به دوش گرفت و پل شهر سنندج را بنا کرد، والی کردستان سلیمان‌خان اردلان بود. اردلان‌ها خاندانی بسیار کهن و ریشه‌دار در کردستان هستند. آن‌ها نزدیک به ۷۰۰ سال،(از نیمه‌ی سده ششم تا پایان سده‌ی سیزدهم مهی)، یعنی در بازه زمانی میان پادشاهی سلجوقیان تا دهه‌های پایانی فرمانروایی قاجاریه، بر کردستان و بخش‌هایی که اورامانات نامیده می‌شود، به شایستگی فرمان راندند و در آبادی کردستان کوشیدند. مرکز فرمانروایی خاندان اردلان، شهر سنندج، یا آن‌گونه که کُردها می‌گویند: سِنه، بود.
در روزگار چیرگی زندیه و قاجاریه نیز خاندان اردلان در نگه‌داری و مرمت پل قشلاق کوشش‌ها کردند. در زمان امان‌اله خان اردلان که والی‌گری او بر کردستان همزمان با پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار بود، پل قشلاق بازسازی شد. این کار به خواست امان‌اله خان و سرپرستی وزیر او میرزا رضا نامی در سال ۱۲۶۷ مهی انجام گرفت. گویا بازسازی وزیرِ والی بسیار بیشتر از مرمت سازه بوده و دگرگونی مهمی در نمای پل انجام داده است.
ویژگی‌های پل قشلاق
پل قشلاق در یک راستا و به درازای ۷۸ متر ساخته شده است. پهنای پل به سه متر می‌رسد و از این‌رو گذر از آن آسان است. بالاترین نقطه‌ای که در این سازه می‌توان دید بلندایی اندکی بیش از چهار متر دارد. کف رودخانه را سنگفرش کرده‌اند و پایه‌های پل را بر روی آن ساخته‌اند. پایه‌های پل در دو سو به شکل آب‌بُر و مثلثی هستند. چون در گذشته فن‌آوری گودبرداری در آب وجود نداشت تا زیر آب پی‌های پل را بسازند، پی را در گودی کم اما حجم فراوان بنا می‌کردند و بدین‌گونه جلو آب‌بُردگی پی‌ها را می‌گرفتند. در پل قشلاق نیز از این روش استفاده شده است. این کار در زمان کم‌آبی رودخانه، انجام می‌گرفت.
پل قشلاق نمایی ساده اما زیبا دارد؛ هر چند تَرک‌ها و نشانه‌های خرابی سازه بر بدنه ی آن پیداست و افسوس کسانی را سبب می شود که سازه های تاریخی را بخشی از هویت یک سرزمین می‌دانند و نگه‌داری از آن‌ها را خویشکاری ملی برمی‌شمارند. به هر روی، زیبایی پل قشلاق به سبب دهانه‌های فراخ آن است. شش دهانه که دو تای آن بزرگ‌تر از دهانه‌های دیگر است، در این سازه دیده می‌شود. دهانه‌ها تاق‌های جناغی دارند. تاق جناغی، یا چَفدی، شکلی تیزه‌دار دارد و گنبدوار به چشم می‌آید. این‌گونه از تاق‌ها کارکردی زیبایی شناختی و معماری شناسانه‌ی ویژه‌ای دارند. خوب است این را نیز بدانیم که اوج شکوفایی تاق‌سازی را در معماری اشکانیان و ساسانیان می‌توان جُست. سپس در دوره‌های دیگر تاریخی ایران، به‌ویژه در دوره‌ی صفویه، این روش ساخت ادامه یافت و نشانه‌ای از هنر معماری ایرانی شد. در پل قشلاق، پهنای دهانه‌های قوسی سازه از سوی خاور به باختر افزایش می‌یابد.
دو جان‌پناه در دو سوی پل قشلاق دیده می‌شود. آن دو جان‌پناه بلندای چندانی ندارند. مصالحی هم که در ساخت پل قشلاق به کار بُرده شده است به جز پایه‌ها که از سنگ است، آجر است و ملات. پس ما با سازه‌ای آجری رو‌به‌رو هستیم که بسیار استوار ساخته شده است. پژوهشگران معماری، این پل را یکی از نمونه‌های خوب و مستحکم پل‌سازی در روزگار صفویه قلمداد می‌کنند و نمونه می‌آورند. می‌دانیم که در همان دوره‌ی تاریخی روزگار صفویان بود که شاهکار پل‌سازی ایرانیان در ساخت پل‌های خواجو و سی وسه پل نمایان شد. افسوس که پل‌هایی را که در آن دوره پی‌افکندند پس از سرنگونی شاهنشاهی صفوی، به سبب شورش‌ها و جنگ‌های پیاپی، آسیب‌ها دیدند و تا اندازه‌ای به دست فراموشی سپرده شدند؛ اگرچه برخی از آن‌ها را در دوره‌ی قاجار بازسازی و مرمت کردند؛ مانند پل قشلاق در سنندج. گقتنی است که بر سینه‌ی کوه ِ نزدیک به پل قشلاق، سنگ‌نبشته ای دیده می‌شود که به بازسازی این سازه در دوره‌ی والی‌گری امان‌اله خان اردلان اشاره دارد.
به مرمت‌های پل قشلاق بر اثر ویرانی‌های گذشته اشاره کردیم. در روزگار ما نیز این پل به گونه‌ای دیگر آسیب دیده است. در پاییز ۱۳۹۴ گزارش‌هایی از آلودگی پیرامون پل بازتاب یافت. در آن زمان پل تاریخی قشلاق جایی برای رها کردن پسماندهای شهری و زباله‌های خانگی شده بود و سرریز شدن مواد شیمیایی (گزارش خبرگزاری آفتاب دل). روشن است که مواد شیمیایی تا چه اندازه به پایه‌های پل آسیب می‌زنند و تَرک‌هایی را در بدنه‌ی سازه پدید می‌آورند. به‌ویژه در زمان بارش‌ها، سرریز شدن مواد شیمیایی از زیر دهانه‌ی پل فراوان تر می‌شد. البته در سال‌های پس از آن میراث فرهنگی استان کردستان کارهای برای ساماندهی پیرامون پل قشلاق انجام داد.
پل تاریخی قشلاق در سال ۱۳۷۸، با شماره‌ی ۱۸۰۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
*با بهره‌جویی از: گزارش خبرگزاری‌های «میراث آریا»، «ایرنا» و «همشهری آنلاین».
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر