پُل‌های تاریخی، ما را با مجموعه‌ای از دانش‌های مردمان روزگاران پیشین آشنا می‌سازند؛ از علوم مهندسی گرفته تا هنر به کار رفته در ساخت سازه و نگرش به زیست‌بوم و هماهنگی با آن و نمونه‌های دیگر. این‌گونه پل‌ها که با چیره‌دستی بسیار و ذوق‌ورزی فراوان بنا شده‌اند، در گوشه‌گوشه‌ی ایران ما نمایان هستند و بسیاری از آن‌ها از دل کار و زندگی مردمان این سرزمین کهن برآمده‌اند و در آسان‌تر ساختن رفتوآمد کاروان‌های بازرگانی یا حتا گذر لشکریان و بسیاری کارهای دیگر، نقش داشته‌اند. پس پل‌ها به یک معنا نشانه‌ای از شیوه‌ی نگرش انسان به پیرامون خود است. نمونه‌ی برجسته‌ای از این سازه‌ی زیبا و آفرینشگرانه را در استان بوشهر می‌توان جُست و یافت. در جایی که گستره‌ی دشتستان جای دارد و سازه‌ای به نام «پُل مشیر» در آنجا نمایان است و جلوه‌ای زیبا می‌آفریند.
شهرستان دشتستان در استان بوشهر زمین‌لرزه‌خیز است. در آن گستره لرزش‌های گاه‌گاهی زمین ویرانی‌هایی پدید آورده است؛ سقف‌ها آوار شده‌اند، دیوارها فروریخته‌اند و زمین شکاف برداشته است. با این‌همه، پل مشیر در برابر لرزش‌ها و تکان‌های ناگهانی، پایداری کرده است. هر چند زمین‌لرزه‌ی آذرماه ۱۳۹۲ تَرک‌های ژرفی در دالان‌های دهانه‌ی پل پدید آورد و بخشی از جان‌پناه پل از دست رفت (گزارش خبرگزاری ایرنا)، اما سازه فرو نریخت. آن‌هایی که در گذشته‌ی تاریخی چنین پلی را ساخته‌اند، می‌دانستند که زمین‌های دشتستان از زلزله در امان نیست. پس در استواربخشی به این سازه، دقت و دوراندیشی بسیاری کرده‌اند.
پل مشیر کهن‌ترین پل استان بوشهر است. آن را باید در جاده‌ای که شیراز و بوشهر را به هم پیوند می‌دهد، یافت؛ درست در ۱۰ کیلومتری باختر (:غرب) شهر دالکی و بر روی رودخانه‌ای به همین نام. بومی‌ها این سازه را «پل رحیم خان» می‌نامند از آن‌رو که سازنده‌ی آن استاد سنتی معماری ایران محمدرحیم شیرازی بوده است. او به دستور والی فارس در روزگار قاجار، ابوالحسن‌خان مشیر الملک، پل را پی‌افکند و ساخت و بدین‌گونه هنر والای خود را نشان داد. به‌راستی نیز پل مشیر را باید از سازه‌های تاریخی چشم‌نواز بوشهر دانست. سال ساخت پل به ۱۲۸۶ مهی، در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. اما نباید ناگفته گذاشت که پل مشیر دیرینگی بیشتری دارد و پی‌افکندن آن به روزگار صفویه بازمی‌گردد. گویا در زمان مشیرالملک کارایی پل به تمامی از دست رفته بود و نیاز به بازسازی و ساخت دوباره داشت. این کار، همان گونه که گفتیم، به دست استاد رحیم خان شیرازی آغاز شد و به پایان رسید. پس پل مشیر کنونی، باید سازه‌ای از دوره‌ی صفوی و قاجار دانسته شود. کاربری مهم آن نیز پیوند دادن راه بازرگانی و تجاری شیراز و بوشهر بوده است.
ویژگی‌های پل مشیر
فُرم و شکلی که به پل مشیر داده شده، آمیخته‌ای از پل‌های مثلثی و پل‌های خطی است. در پل مثلثی از قالب‌های هندسی مثلثی شکل بهره بُرده می‌شود. در پل مشیر نیز چنین قالب‌هایی به کار رفته است. یک ویژگی این پل، که در پل‌های تاریخی دیگر نیز کم و بیش دیده می‌شود، وزنی بودن آن است. به این معنا که پایه‌های پل همه‌ی وزن تاق‌ها، دهانه‌ها و بارهایی را که بر پل وارد می‌شود، تاب می‌آورند و به بستر رودخانه‌ای که پل بر روی آن ساخته شده است، منتقل می‌کنند. یک ویژگی دیگر پل مشیر، منارهای چهارگانه‌ای است که بر روی تاق‌ها دیده می‌شود. نوک منارها مخروطی شکل است. دو منار در سوی راست و دو منار دیگر در سوی چپ سازه دیده می‌شود. این منارها تنها برای جلوه دادن و زیبایی بخشیدن به پل ساخته نشده‌اند، بلکه در کنار زیبایی و هویت‌بخشی به سازه، فشار بیش از اندازه‌ای را که به پل وارد می‌آید، می‌گیرند و پایداری آن را بیشتر می‌سازند. پیش‌تر اشاره کردیم که سازندگان پل می‌دانسته‌اند که زمین‌های آن گستره‌ی لرزه‌خیز است. ساخت منارهای چهارگانه، شیوه‌ای برای پایدار و مقاوم کردن پل در برابر آن لرزش‌ها بوده است.
ساخت‌مایه‌ای (:مصالحی) که در ساخت پل بوشهر به کار رفته است سنگ‌های بزرگ و کوچک و تراش‌خورده‌ای است که با ساروج با هم پیوند داده شده‌اند. گاه نیز سازنده‌ی پل از میخ و میله‌های آهنی برای نگه داشتن سنگ‌های بزرگ بهره بُرده است. این‌ها مهم‌ترین مصالح برای ساخت چنین پل استواری بوده است. بدین‌گونه پلی پدید آمده است که ۱۳۰ متر درازا دارد.
بلندترین دهانه‌ی پل مشیر اندکی بیش از ۱۱ متر است. پهنای همین دهانه هم از ۱۰ متر بیشتر است. دهانه‌های پل شش‌گانه هستند. سنگ‌های چهارگوش تراش‌خورده همه‌ی سطح پل را از دهانه‌ی نخست تا دهانه‌ی پایانی، پوشانده و بدین‌گونه سطحی هموار شکل داده‌اند.
پل مشیر از زمان ساخت تا پایان پادشاهی رضاشاه، کاربرد داشت و از آن برای آمد‌وشد بهره بُرده می‌شد. پس از آن اهمیت پل به‌سبب ساخت راه‌های جایگزین، کمتر شد. تا اینکه چند سال پیش سازمان آب منطقه‌ای فارس و بوشهر بدون هماهنگی با میراث فرهنگی، لوله‌های فلزی و بسیار سنگین آب را روی پل گذاشت. این کار نسنجیده، در کنار رفتوآمد جرثقیل‌ها و ماشین‌های سنگین موتوری، فشار بیش از اندازه‌ای به پل مشیر وارد کرد (تارنمای کویرها و بیابان‌های ایران). بدین‌گونه سازه‌ای که در برابر زمین‌لرزه‌های چندین ریشتری پایداری کرده بود و خم به ابرو نیاورده بود، در برابر کارهای سازمان آب منطقه‌ای نالان و بیمار شد و سقف برخی دهانه‌های آن فرو ریخت! حتا در اسفندماه ۱۳۹۹ خبرهایی درباره‌ی ریزش پل مشیر پخش شد، اما اداره‌ی میراث فرهنگی بوشهر این اخبار را نادرست دانست و چنین بازگو کرد که پل را برای بازسازی به پیمانکار سپرده‌اند و با هماهنگی دفتر فنی میراث فرهنگی این کار انجام می‌شود (خبر باشگاه خبرنگاران جوان)، اما این را هم افزوده بودند که مرمت را به پیمانکار دیگری سپرده‌اند چون «پیمانکار این طرح بدون اطلاع از پیمان خارج شده است و به‌زودی پیمان کار جدیدی معرفی می‌شود» (تارنمای نوای جنوب). اما توضیح نداده بودند که «خارج شدن از طرح» به چه معناست؟ و پیمان کار پیشین چه بلایی بر سر سازه‌ی تاریخی پل مشیر آورده است که باید پیمان کار دیگری جای آن را بگیرد؟
پل مشیر دشتستان از سازه‌هایی است که در امردادماه ۱۳۷۸ در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است و نگه‌داری از آن بایستگی قانونی دارد. این سازه گاه به سبب نزدیکی به شهر دالکی، به نام «پل دالکی» نیز خوانده می‌شود.
*با بهره‌جویی از: تارنمای «کویرها و بیابان‌های ایران»؛ «ویکی پدیا»؛ «جام‌جم آنلاین».
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر