پل پیوند دهنده‌ی دو فضاست. جایی‌ست که می‌توان چشم‌اندازهای دور را دید. کاربرد پل در روزگار ما با آنچه در گذشته بود، چندان تفاوتی ندارد. با این‌همه، در دوره‌های دور تاریخی پل‌ها از دید نظامی ارزش نمایان‌تری داشتند و جایی برای گذر سپاهیان و لشکریان بودند. نمونه‌ی باارزش این‌گونه سازه‌ها با کاربرد نظامی، «پل شاپوری» در لرستان است. این پلِ بازمانده از روزگار ساسانیان، هر چند در کار آبرسانی نیز اثرگذار بود، اما جایی بود که دو فضا را به هم پیوند می‌داد؛ یکی در شوش و دیگری در هگمتانه.
پل شاپوری از شاهکارهای بی‌مانند ساسانیان، در شهری ساخته شده است که در روزگار باستان شاپورخواست نام داشت و اکنون خرم‌آباد خوانده می‌شود. پلی که از روی رودخانه‌ها، دره‌ها و در میان کوه‌ها می‌گذرد و راهی را که از سیمره و طرهان (از بخش‌های شهرستان کوهدشت) می‌آمد، به شاپورخواست و سپس شوش پیوند می‌داد. جای آن در بخش جنوبی دژ فلک‌الافلاک است و ساخت آن هم‌زمان با بنا شدن آن دژ کهن.
پل شاپوری تنها پل باستانی در جهان است که به تمامی از سنگ ساخته شده است. برپایی آن به فرمان شاپور نخست ساسانی در سده‌ی سوم میلادی بوده است. مهم‌ترین کاربری پل شاپوری برای گذر ارتش ساسانی، برای رفت‌وآمد در دو سوی کشور در شوش و هگمتانه، بوده است. با این‌همه، گمان می‌رود که برای سرعت‌بخشی به کار آبرسانی و پخش آب نیز ساخته شده است.
درازای پل شاپوری را نزدیک به ۳۱۲ متر دانسته‌اند. گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی ساخت ۲۸ تاق در این پل است. پژوهشگرانی نیز شمار تاق‌ها را بیشتر دانسته‌اند. اکنون از تاق‌های پل، تنها شش تاق به‌جا مانده است. در گذر زمان و در پیِ سیلاب‌ها و ویرانگری‌های طبیعت و نیز بی‌توجهی‌ها، تاق‌های دیگر از دست رفته و آسیب‌های بسیاری به این پل تاریخی رسیده است. بدان‌اندازه که یکپارچگی این سازه از دست رفته است. در سال ۱۹۲۹ میلادی ارنست هرتسفلدِ باستان‌شناس، پژوهش باریک‌بینانه‌ای درباره‌ی پل شاپوری انجام داد و تاق‌های آن را از گونه‌ی هنر مهرازی (:معماری) ایرانی دانست.
دوری دو پایه‌ی پل شاپوری به ۶/ ۷ متر می‌رسد و بلندای آن را ۱۶ متر گمانه زده‌اند. هرچند به‌سبب ریزش سطح پل گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی بلندای آن همانند نیست. ساخت این سازه، همان‌گونه که پیشتر گفته شد، به تمامی از سنگ است. از این دید پلی یگانه و بی‌مانند در جهان باستان بوده است. ملات به‌کار رفته در ساخت پل آمیخته‌ای از ماسه، آهک یا ساروج است. سنگ‌ها از رودخانه و لاشه‌سنگ‌های پیرامون پل گردآوری و در ساخت سازه به کار رفته است. در بخش پایه‌ای پل نیز از سنگ‌های پاک‌تراش بهره برده شده است. اندازه‌ی سنگ ها ۶۰ در ۶۰ است.
از میان پایه‌های به‌جا مانده‌ی پل شاپوری، ۱۱ پایه در بخش خاوری سازه جای گرفته است. هیچ‌کدام از این پایه‌ها موج‌شکن، یا آب‌بُر، ندارند و به شکل چهارگوش (چهار ضلعی) ساخته شده‌اند. دوری (:فاصله‌ی) میان پایه‌ها هر چه به سوی خاور پل می‌رویم، کمتر می‌شود. به گونه‌ای که کمترین اندازه‌ی آن در پایه‌ی نخست سازه اندکی بیش از پنج متر است و بزرگ‌ترین دهانه به ۸۰ متر می‌رسد.
پل ساسانی شاپوری نشان از هنر و تمدن پُربار ایران در آن دوره‌ی تاریخی دارد. این سازه در پیوند میان مهرازی برآمده از اقلیم و طبیعت سهم فراوانی دارد و شیوه‌ی ساخت آن بر دوره‌های تاریخی دیگر اثری انکارناپذیر داشته است. با این‌همه در سال‌های پیش نادیده گرفته شد و بی‌توجهی به بازسازی آن پل شاپوری را آسیب‌های بسیاری زد، به‌گونه‌ای که در گزارش امردادماه ۱۳۹۱ از زباله‌دان شدن پل و پیرامون آن خبر می‌رسید (گزارش خبرگزاری مهر) و کف پل که با بلوک‌های قرمز سنگ‌فرش شده بود، در اثر فرسایش زوایای خود را از دست داده بود. به حریم سازه نیز دست‌درازی شده بود و نیاز به آزادسازی داشت. در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، مرمت‌های اندکی که در حال انجام بود، ناتمام رها شد (خبرگزاری تابناک). سبب آن «کمبود اعتبارات» بازگو شده بود. گزارش‌های میدانی در آن سال‌ها از فراوانی سرنگ‌ها و خُرده‌شیشه‌ها پیرامون سازه و حریم آن نشان داشت و شهروندان و گردشگران از نزدیک‌شدن به پل بیمناک بودند. پس از ساخت پارک در کنار پل هم، گاه گزارش‌های پراکنده‌ای از آتش‌افروزی در پیرامون آن بازتاب می‌یافت. ساخت بوستان شاپوری در کنار سازه نیز به سرانجام نرسیده بود (همشهری آنلاین، مهرماه ۱۳۹۹). به هرروی، سرانجام در اسفندماه سال ۱۳۹۹ خورشیدی، بازسازی و مرمت پل شاپوری آغاز شد و به انجام رسید.
پل شاپوری را «پل شکسته» هم می‌نامند. بومی‌های لرستان به گویش خود به آن «پیل اشکه سه» می‌گویند. این پل در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۴ خورشیدی، با شماره‌ی ۱۰۵۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
پل هایی که در روزگار ساسانیان در جای جای ایران، و به‌ویژه در لرستان، ساخته شده‌اند از دید چگونگی ساخت، کاربرد، جنس و پایداری مصالح از نمونه‌های کمیاب پل‌سازی در ایران و جهان به شمار می‌روند و دارای ارزش‌های تاریخی و سازه‌ای فراوانی هستند. در این میان، پل شاپوری (پل شکسته) نمونه‌ای شگفت‌آور و مهم در تاریخ معماری و پل‌سازی ایران دانسته می‌شود و دارای ارزش‌های جهانی است.
*با بهره‌جویی از: کتاب «پل‌های ایران» منوچهر احتشامی (۱۳۸۶)؛ «ایسنا» و «ویکی پدیا».
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر