کهن‌دژ یا دژ فهندژ از نامهای این یادمان باستانی است که به دژ بندر نیز، نامدار است. این یادمان ملی از بازمانده‌های باستانی شهرستان شیراز است که در بلوار بوستان قرار دارد.
با نگرش به وجود چاه سنگی وابسته (:مربوط) به اواخر دوره‌ی هخامنشی بر روی دژ و گورهای صخره‌ای به‌دست آمده در آن که وابسته به دوره‌ی ساسانی است و سفال‌های پراکنده وابسته به دوره‌ی ساسانی و اسلامی، این دژ را یادمانی از دوره‌ی تاریخی می‌دانند که در زمان‌های گوناگون تاریخی از اواخر دوره‌ی هخامنشی، ساسانی و تا دوره‌ی اسلامی مورد بهره قرار گرفته است.
این دژ بر فراز کوهی افراشته به باغ دلگشا قرار گرفته است. در شمال این کوه و فاصله‌ی نزدیک 300 متری از آن، آرامگاه سعدی قرار دارد. این دژ که افراشته به دشت شیراز ساخته شده، دارای تاسیساتی همانند چاه سنگی، باروی نگهبانی، گورهای صخره‌ای و بازمانده‌های ساختمانی است که بیشتر آن‌ها به انگیزه‌ی گذشت زمان و رسیدگی نکردن و عوامل طبیعی، ویرانه شده و یا در زیر خاک پنهان مانده است. دژ فهندژ دارای دو باروی نگهبانی از دوره‌ی ساسانی، یکی در بخش خاوری و دیگری در بخش باختری است. در میان این دو بارو، تاسیسات ساختمانی قرار گرفته است. یک چاه سنگی وابسته به زمان هخامنشی در سوی جنوبی این دژ ساخته شده که دارای 4 متر و هشتاد سانت درازا و 2 متر و نود سانت پهنا است. مصالح مورد بهره در ساخت این دژ در برگیرنده‌ی سنگ، آجر، ملات گچ نیم‌کوب و ساروج است.
دژ فهندژ از دید مِهرازی و ساخت با دژ دختر در بیشاپور کازرون و دژ دختر پیروز آباد قابل سنجش است که با بهره‌گیری از لاشه‌سنگ‌های آهکی با ملات فراوان گچ نیم‌کوب بومی (سازگار با شرایط اقلیمی منطقه) ساخته شده و سطح نمای بیرونی و درونی با بهره‌گیری از سنگ به نسبت ریخت آن، نماسازی شده است. سفال‌های در دسترس در این دژ، بیشتر از نمونه‌ی سفال‌های ساسانی و اسلامی است. هرچند که، سفال‌هایی هم دیده شده که قابل سنجش با نمونه‌ی یادمان تاریخی قصرابونصر در شیراز است و به دوره‌ی اواخر هخامنشی تاریخ‌گذاری شده است.
در گذشته این یادمان به نشان دژ، مورد بهره‌برداری بوده است. ولی هم‌اینک به حال خود رها شده است.
دژ فهندژ یا قلعه فهندژ در تاریخ 13 اَمردادماه 1380 خورشیدی و با شماره 4524 به ثبت‌ملی رسیده است و هرگونه دست‌اندازی و یا دخالت در آن بر پایه‌ی قانون جرم بوده و تخلف به‌شمار می‌آید.
چپاول‌گران و قاچاقچیان اموال تاریخی– فرهنگی به بهانه‌های پوچ یافتن گنج با کندوکاوهای غیرمجاز گسترده به یادمان قلعه‌ی فهندژ شیراز دستبرد زده و آن را مورد تاخت‌وتاز سهمگینی قرار داده‌اند.
به گزارش اَمرداد، دژِ (:قلعه) باستانی فهندژ یا دژبندر در شهرستان شیراز و در نزدیکی آرامگاه سعدی، چکامه‌سرای نامدار ایرانی و در بخش خاوری (:شرقی) باغ دلگشا و بر بالای کوه جای گرفته است. بازمانده‌ی این دژ باستانی که به ثبت ملی نیز رسیده است، امروزه بخشی از هویت و شناسنامه‌ی بالنده و غرورآمیز مردم شهرستان شیراز و منطقه به‌شمار می‌آید. با این‌همه، میراث هویتی شیراز به انگیزه‌ی کمبود بودجه و نیروی کار در وزارت‌خانه‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و راه دسترسی سخت و دشوار به آن و گاهی کم‌کاری برخی از مدیران و سرپرستان فرهنگی شهری و وزارت میراث فرهنگی، به‌حال خود رها شده است و از سوی قاچاقچیان اموال فرهنگی – تاریخی به‌بهانه‌های پوچ و خیال‌انگیز یافتن گنج و اشیای تاریخی و عتیقه، مورد تاخت و تاز بسیار گسترده‌ای قرار گرفته و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را به آن وارد کرده است. این چپاول‌گران و افراد فرومایه و نابخرد با کندوکاوهای (:حفاری) غیرمجاز فراوان در جای‌جای دژ فهندژ، گودال‌های بزرگ و کوچکی پدیدآورده و به لایه‌های باستان‌شناسانه و مِهرازی (:معماری) آن، آسیب‌های جدی وارد کرده‌اند.
حفاری‌های غیرمجاز تازه در قلعه فهندژ
همچنین در بازدیدهای میدانی نگارنده از چندین سال گذشته تا کنون از دژ فهندژ، آشکار است که برخی از این دست‌اندازی‌ها و کندوکاوهای غیرمجاز به‌تازگی انجام گرفته است. سطح کندوکاوهای غیرمجاز بر روی این یادمان ملی تا اندازه‌ای است که ریخت و پیکره‌ی بنا را به‌هم ریخته و دگرگون کرده است. دو باروی (:برج) برجای‌مانده از دوره‌ی ساسانی در دژ فهندژ شیراز، چنان مورد دستبرد و تاخت‌وتاز چپاول‌گران اموال تاریخی – فرهنگی قرار گرفته که ریخت‌وپیکره‌ی سازه‌ها، به‌هم‌ریخته و به‌کلی نابود شده است.
رویش انبوه گیاهان در میان سنگ‌های بارو و دیواره‌ی دفاعی دژ فهندژ که مایه‌ی پوسیدگی و از میان‌رفتن آرام آن‌ها خواهد شد و همچنین گذشت زمان و وجود عوامل طبیعی همانند باران، برف، باد و آفتاب و تغییر دمای هوا از دیگر عواملی است که آسیب‌های فراوانی را به یکی از ارزشمندترین یادمان‌های تاریخی شهرستان شیراز وارد کرده است. از سویی، این یادگار باستانی سال‌ها است که مورد بی‌توجهی مدیران و سرپرستان شهری و وزارت میراث فرهنگی قرارگرفته و به‌حال خود رها شده است و همین موضوع، روند ویرانی آن را شتاب بیش‌تری بخشیده است.
کاشت نهال بر روی عرصه‌ی بنای ملی از سوی شهرداری!
اما بدتر از همه، دخالت‌های بی‌جا و آسیب‌زننده‌ی دیگر نهادها و ارگان‌های دولتی شهری در عرصه و حریم درجه یک، دژ فهندژ است. ساخت اتاقک و پدیداری منبع آب در حریم درجه‌یک و گذر لوله‌های آب از روی یادمان ملی از سوی اداره‌ی آبفا که در ده – پانزده سال گذشته انجام شده است، یکی از نمونه دخالت‌ها و دست‌اندازی دیگر نهادهای دولتی شهری است.
اما بدتر از آن، آتش‌زدن سراسر پوشش گیاهی در عرصه‌ی یادمان ملی و پدیداری گودال‌های فراوان به‌فاصله‌ی اندک از هم و به‌انگیزه‌ی کاشت نهال بوده که به‌تازگی از سوی شهرداری در حال انجام شدن است و از نمونه‌های دیگر دست‌اندازی و دخالت‌های نهادهای دولتی شهری است. باید دانست که بنابر قانون و به‌گفته‌ی کارشناسان وزارت‌خانه‌ی میراث فرهنگی استان، این دست‌اندازی‌ها جرم بوده و تخلف به‌شمار می‌آید. زیرا برپایه‌ی قانون‌های میراث فرهنگی، هرگونه درختکاری، کندوکاو و غیره در عرصه و حریم درجه‌یک یادمان‌های تاریخی که به ثبت ملی نیز رسیده‌اند، ممنوع است و فرد یا نهاد متخلف مورد پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.
همچنین نبود تعیین عرصه و حریم دژ فهندژ از سوی وزارت میراث فرهنگی، راه را برای دست‌اندازی‌های بیشتر دیگر نهادها و ارگان‌های شهری باز گذاشته است. هرچند که هر یادمانی که به ثبت ملی نیز می‌رسد از سوی استانداری‌ها، رونوشت پرونده‌ی ثبتی آن، به همه‌ی نهادها و دستگاهای اجرایی از جمله شهرداری‌ها، فرمانداری‌ها، وزارت آموزش و پرورش و ... فرستاده خواهد شد و همه‌ی ارگان‌ها در جریان ثبت، قانون‌های آن و روش برخورد با یادمان‌های تاریخی قرار می‌گیرند. ولی شوربختانه در کشور ما، تنها چیزی که همواره نادیده گرفته شده و برای آن ارزشی قایل نیستند، یادگارهای تاریخی - فرهنگی به‌جای‌مانده از گذشتگان و قانون اساسی است.
با این‌همه، نگارنده بر پایه‌ی خویشکاری (:وظیفه) ملی – میهنی و مسوولیت اجتماعی خویش و با رفتن به وزارت‌خانه‌ی میراث فرهنگی و نشان‌دادن نگاره‌ها (:تصاویر) و بیان جزییات، کارشناسان را از این موضوع آگاه کرده است. همچنین به‌گفته‌ی کارشناسان فنی و سرپرست حرایم میراث فرهنگی استان، شهرداری بدون گرفتن درخواست آگاهی (:استعلام) از این وزارت‌خانه، اقدام به سوزاندن پوشش گیاهی این یادمان ملی کرده است و تخلف به‌شمار می‌آید. به‌گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی، شهرداری هیچ‌گونه نامهای برای انجام این کار به میراث فرهنگی نفرستاده است. در دنباله‌ی پیگیری‌های نگارنده، باز هم ما تلفنی، موضوع کاشت نهال و آتش‌زدن پوشش گیاهی عرصه‌ی دژ فهندژ را به آگاهی فرمانده‌ی یگان حفاظت میراث فرهنگی استان رسانیده‌ایم.
رد شدن لوله های آب از سوی شهرداری بر روی بنای ملی و تاریخی!؟
ساخت اتاقکی برای مخزن و نگهداری آب در حریم درجه یک بنای ملی، تخلفی آشکار است و باید برچیده شود
شهرداری بدون استعلام از میراث فرهنگی، گودال های زیادی بر روی اثر ملی به بهانه درختکاری کنده است که تخلف به شمار می آید (1)
کشیدن جاده باریک برای گذر موتورسواران از روی بنای ملی که جای افسوس و اندوه دارد
یادمان نیاکانی و ملی که به جایگاهی برای معتادان و ولگردان تبدیل شده است
اثرات برجای مانده از حفاری‌های غیرمجاز قاچاقچیان اموال تاریخی که به بنای ملی آسیب های بسیاری رسانده‌اند
انبوه حفاری های غیرمجاز از سوی سوداگران به بهانه های پوچ یافتن گنج، یادمان ملی را درآستانۀ نابودی کامل قرار داده است
برج ساسانی قلعه فهندژ شیراز که از همه سو، مورد حفاری های غیرمجاز قرار گرفته و آسیب های برگشت ناپذیری دیده است
پوشش گیاهی عرصۀ قلعه فهندژ که از سوی شهرداری و بدون استعلام آتش زده شده است تا آغاز به درختکاری کند!؟
تنها بخش های برجای مانده دیوار دفاعی قلعه فهندژ که نفس های آخرش را می کشد
چاه آب دستکند هخامنشی برای سیستم آبرسانی قلعه فهندژ از شاهکارهای مهندسی ایرانیان است
خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر