معدن سنگ روستای مَجدآباد در شهر مَرودشت، یکی از گنجینه‌های ارزشمند فرهنگی پنهان ایران است که شهریاران هخامنشی برای ساخت میراث جهانی پارسه از آن بهره برده‌اند.
به گزارش اَمرداد، هخامنشیان برای ساخت و برپایی کاخ‌ها و ساختمان‌های شهر پارسه (تخت جمشید)، بهترین و خوب‌ترین (:مرغوب‌ترین) سنگ‌ها را از دامنه و سینه‌های کوه و صخره‌ها گزینش کرده و با پدیداری بهترین کان‌ها (:معادن) سنگ‌های مناسب را کَنده و آن‌ها را با ابزارهای ساده جدا، و به شهر پارسه برده‌اند. همچنین هر کدام از سنگ‌ها برای ساخت بخشی از کاخ‌ها و ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شده و با نشانه‌گذاری و روش‌های ویژه از سینه و صخره‌ی کوه برش خورده و پس از آن به کارگاه‌های تراش در شهر پارسه می‌آوردند. کارگران هر تکه سنگ را برای کاربری‌ای که از پیش تعیین شده بود، آماده کرده و به کار می‌گرفتند.
روش مهندسی بسیار شگرف و نغز هخامنشیان در برون‌آوریِ (:استخراج) سنگ‌ها از سینه‌ی کوه و صخره‌ها آن هم در 2500 سال پیش، بسیار چشم‌گیر و درخُور نگرش است. نیاکان پاک سرشت ما در همه‌ی زمینه‌ها و دانش و فن‌ها (:علوم و فنون) از بهترین و گاه ساده‌ترین روش بهره برده‌اند.
هخامنشیان برای ساخت میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) از چندین کانِ (:معدن) سنگ در سرزمین پارس بهره برده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها که دارای سنگ‌های خوب‌تراش و ارزنده‌ای بوده، کانِ سنگ در روستای مَجدآباد است.
در این گزارش کوتاه، کوشش نگارنده تنها به شناسایی (:معرفی) کانِ سنگ مجدآباد با بیان و روشی ساده بوده است تا خوانندگان نخست پِی به شناخت این یادمان تاریخی-فرهنگی برده و دو دیگر از هوش و توانمندی پارسیان برای برون‌آوری و جابه‌جایی سنگ‌ها آگاه شده و دریابند که گذشتگان پاک‌نهاد ما چه سختی‌ها و دشواری‌هایی را برای پدیداری یادمان باستانی پارسه، کشیده‌اند تا امروزه یکی از ارزشمندترین و با شکوه‌ترین میراث جهانی ایران رقم خورده و برجای بماند. هنوز هم ویرانه‌های پارسه، دل هر دوست‌دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را می‌رباید و شگفتی‌ها و رازهای فراوانی را در پَس پرده، پنهان دارد. باشد که همواره پاس‌دار و نگاه‌بان یادگارهای گذشتگان خویش باشیم.
معدن سنگ مَجدآباد
کوه مَجدآباد در شهر مَرودشت، بخش رامجرد و در روستای مَجدآباد جای گرفته است. این کوه در 40 کیلومتری باختر (:غرب) میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) جای دارد. پارسیان برای برپایی و ساخت کاخ‌ها و دیگر ساختمان‌های جهانی پارسه از چندین مکان و کوه، سنگ جا‌به‌جا کرده و به آنجا آورده‌اند. ولی به باور کارشناسان سنگ‌های صخره‌ای و خوب‌تراش و نیک را از کوه مجدآباد که راه کمابیش درازی هم تا پارسه داشته، به آنجا برده‌اند. دوری مکان، بیانگر سختی و دشواری‌های پیش روی کارگرانی است که در آن جا سرگرم کار بوده و بی‌گمان جز دلبستگی و شیفتگی کارگران که همان عشق است، چیز دیگری نمی‌توانسته از خستگی و درد و رنج آن‌ها بکاهد.
سنگ‌هایی که در ساخت پارسه به کار رفته‌اند بیشتر دونمونه هستند: یکی کمی صخره‌ای از جنس سنگ آهکی به رنگ خاکستری روشن با سنگواره‌های دوره‌ی کرتاسه میانی، و دیگر سنگ صخره‌ای از جنس سنگ آهک، ولی سخت‌تر و فشرده‌تر از نمونهی نخستین و به رنگ خاکستری رو به مشکی. سنگ‌های نخستین را از کان‌های شمال باختر (:غرب) صفه و پیرامون پارسه و نواحی دور و نزدیک آن می‌آورده‌اند و سنگ‌های صخره‌ای را از کان‌های مجدآباد.
کَندن تخته سنگ‌ها
نخست بر لبه‌ی صخره‌های پهن بخشی بی زِبره را معین می‌کردند و با کِنِر (کلنگ یک سرِ دسته کوتاه)، قلم، تیشه و میخ‌های ویژه، گودال‌هایی به ژرفای (:عمق) 60 سانتی متر در فاصله‌های معین می‌کَندند و سپس در آن‌ها گُوِه‌هایی از چوب خشک می‌گذاردند و بر رویش آب می‌ریختند. آب، گُوه‌ها را منبسط می‌کرد و جای تنگ، اَنگیزه‌ی فشار به سنگ شده و تکه‌ی بزرگی از آن را جدا و به بیرون پرتاب می‌کرد. اگر رگه‌های خوبی در سنگ معدن بود از همان‌ها بهره می‌بردند و به کمک گیره و اَهرم، تکه تکه از آن می‌بریدند. گاهی با کِنِر راهروهایی در میان تخته سنگ‌ها درست کرده و ستونی (:عمودی) پایین می‌رفتند و پس از آن تکه‌ها (:قطعات) را می‌شکافتند و خُردتر می‌ساختند. نمونهی این راهروها هنوز در پایین آرامگاه نیمه‌تمام در 500 متری جنوب صفه موجود است.
گاهی تخته سنگ‌ها را در همان جایگاه استخراج، به گونه‌ای زُمخت، به شکلی که می‌خواستند بتراشند، درست کرده و در گوشه و کنارش زائده‌هایی گیره‌وار و دسته‌مانند را ناتراشیده می‌گذاشتند تا بتوان از آن‌ها برای بستن و بردن (:حمل) آن سود جست. لبه‌ها را به هیچ روی، تیز و پرداخته نمی‌کردند تا مبادا در هنگام کار بشکند.
حمل سنگ ها
روش جابه‌جایی و بردن سنگ‌ها بدین گونه بوده است که هر سنگی را روی چند تخته‌ی چوبی بزرگ گذاشته و زیر تخته‌ها را غَلتک چوبی می‌نهادند و با هُل دادن سنگ و جا‌به‌جا کردن غلتک‌ها جلو می‌رفتند. در جاده، جانوران بارکش را به کار می‌گرفتند و در آبراه‌ها از کشتی کوچک (:زورق) بهره برده و سنگ‌ها را می‌بردند. گمان می‌رود در جاهایی که می‌توانستند، گِل و شن ریخته و تخته سنگ را به ویژه اگر دایره‌ای شکل بوده، هُل داده و به گونه‌ی غلتک پیش می‌بردند.
بالا کشیدن سنگ‌ها
کارگران برای این کار داربست درست کرده و با بوبین (:قرقره) و چرخ، سنگ‌ها را بالا می‌کشیدند. با چوب درختان کاج و بلوط و سِدر می‌توان داربست‌های بسیار محکم ساخت و کشف چند بوبین از دوره‌ی هخامنشی، که نمونهی آن‌را در دیرینکده‌ی (:موزه) پارسه داریم، نیز این باور را تایید می‌کند.
کانِ سنگ هخامنشی مَجدآباد در روستای مجدآباد در بلندای 1630 متری از سطح دریا جای دارد و از سه سو، به روستای مجدآباد محدود است. از شمال، خاور (:شرق) و جنوب نیز به خانه‌های مسکونی و از سمت باختر محدود به کوه سبز است.
تا کنون هیچ‌گونه کاری برای حریم این یادگار ملی انجام نگرفته است و مالکیت آن در اختیار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
کان سنگ هخامنشی مَجدآباد، نشانه‌ای از کوشش، توان، هنر و مهندسی شگرف ایرانیان را به نمایش می‌گذارد و بی‌گمان یکی از گنجینه‌های ارزشمند و پنهان کشور و یادمانی تاریخی-فرهنگی به جای مانده از گذشتگان برای همه‌ی نسل‌ها خواهد بود. پس بر همه‌ی مردم، نهادها و اُرگان‌های دولتی و خصوصی بایسته (:واجب) است تا با جان و دل از یادگارهای گذشتگان به بهترین روش پاس‌داری و نگاه‌بانی کنند.
معدن سنگ هخامنشی مجدآباد در تاریخ 19 اَمردادماه 1384 خورشیدی به شماره‌ی 12774 به ثبت ملی رسیده است.
*در آماده‌سازی این گزارش از دفتر ارزشمند «راهنمای مستند تخت جمشید» نوشته‌ی زنده‌یاد پروفسور شاپور شهبازی بهره برده شده است.
نگاره‌های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید.
استخراج سنگ از سینه ی کوه با ابزاری ساده در 2500 سال پیش، نشان شاهکار مهندسی ایرانیان
انبوه زباله و اشیاء پلاستیکی که مردم روستا درون بنای ملی ریخته و صحنه ی زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است
بخشی دیگر از معدن سنگ هخامنشی که در زیر خاک نهفته است
بخشی از کوه را که هخامنشیان با ابزاری ساده کنده و برای ساخت میراث جهانی تخت جمشید می بردند.
پارسیان در مرحله ی نخست سنگ ها را تکه تکه برش زده و سپس با اهرم گره فشار آورده و جا به جا می کردند
در پایین دست و حریم درجه یک بنای ملی که از گذشته ، خانه های مسکونی بنا شده است.
درخت کوچک بسیار زیبایی که درون سنگ رخنه کرده است و نمای زیبایی دارد هر چند برای آثار سنگی زیان بار است
دید از زاویه بالا و بر روی معدن سنگ مجد آباد
زاویه دید از روبه رو معدن سنگ هخامنشی مجد آباد
سطح های برش خورده و دستکند در سینه کوه برای بدست آوردن و ساختن آثار سنگی تخت جمشید در زمان هخامنشیان
هخامنشیان تکه سنگ‌های بزرگی را به وزن چندین تن از سینه ی کوه کنده و با گذر 40 کیلومتر به تخت جمشید می‌رساندند.
فرتورها از سیاوش آرایا
خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر