دیدنی های ایران - غار دو اشکفت؛ پناهگاه انسان‌های پارینه‌سنگی

در زمانی که به هزاران سال پیش بازمی‌گردد، دو غار در کنار هم در کوه «میوله»، از رشته کوه‌های پراو در تاق بستان کرمانشاه، زیستگاه انسان‌های پارینه‌سنگی بوده است. انسان‌هایی را که در آنجا زندگی می‌کردند به نام «نئاندرتال» می‌شناسیم.

وارون آنچه گمان می‌رود، نئاندرتال‌ها همه‌ی روزگار خود را در غارها نمی‌گذراندند. آن‌ها چند هفته تا چند ماه در دهانه‌ی غارها ساکن می‌شدند و سپس در دشت‌ها، کنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها اردوگاه خود را برپا می‌کردند. نئاندرتال‌ها مردمانی کوچ‌رو بودند که به دنبال خوراک و شکار این‌سو و آن‌سو می‌رفتند.

غاری که در شمال خاوری شهر کرمانشاه دیده می‌شود و در دوره‌ی پارینه‌سنگی نئاندرتال‌ها را پناه می‌داده است، امروزه «دو اشکفت» نامیده می‌شود. اشکفت واژه‌ای کهن در زبان فارسی است که هنوز هم در زبان کُردی و برخی دیگر از زبان‌های ایرانی، به‌کار می‌رود و به معنای غار است. چون غارِ کوه میوله دوگانه است، بومی‌ها به آن دو اشکفت (دو غار) می‌گویند.
انسان‌های روزگار پارینه‌سنگی درون غار خاوری دو اشکفت، گذران می‌کردند. این را از یافته‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌هایی که شده است، می‌توان دریافت. نئاندرتال‌ها انسان‌هایی شکارگر بودند و شاید در فصل‌های سرد و پُربارش غار دو اشکفت را جایی برای در امان ماندن از سیلاب‌ها و بارش‌های پیاپی، می‌دانستند.
اما غار دو اشکفت ویژگی‌های دیگری دارد که برای باشندگی انسان‌های نخستین دلخواه بوده است. یکی از آن ویژگی‌ها به چشمه‌ای بازمی‌گردد که در کنار غار است. یا درست‌تر بخواهیم بگوییم، در بالای دهانه‌ی اصلی جای دارد و دسترسی پناهندگان غار به چشمه را آسان می‌ساخت. چشمه‌ی کنار غار، در همه‌ی فصل‌های سال، حتا در ماه‌های خشک، پُرآب و جاری است.

چشم‌انداز دهانه‌های غار دو اشکفت همه‌ی دشت را در دیدرَس انسان‌های غارنشین قرار می‌داد. این ویژگی نیز بودن در غار را برای آن‌ها دلپذیر می‌کرد. از دهانه‌ی غار دو اشکفت، دسترسی به بلندی‌ها به آسانی شدنی است و نئاندرتال‌ها را برمی‌انگیخت تا پیوسته از غار استفاده کنند.
دوران پارینه‌سنگی فاصله‌ی زمانی میان 120 تا 40 هزار سال پیش است. آن‌چه در غار دو اشکفت یافته‌اند به این دوره‌ی زمانی بازمی‌گردد. آگاهی‌های علمی‌ای که در این‌باره به‌دست آمده است نتیجه‌ی بررسی‌های دو تَن از باستان‌شناسان کرمانشاهی است که در سال 1378 خورشیدی، غار دو اشکفت را بازشناسی کردند. آن دو، چهار سال پیاپی، هر ماه دست به نمونه‌برداری از غار زدند و مجموعه‌ای باارزش از دوران پارینه سنگی میانی را در غار یافتند. افزون‌بر این که جست‌وجوهای آن‌ها به یافتن سنگ‌های آتش‌زنه‌ای انجامید که درون غار دو اشکفت بود. آن سنگ‌ها متعلق به تپه ماهوری «گاکیه» است. گاکیه 15 کیلومتر از غار دو اشکفت دور است. پیداست که غارنشین‌های نخستین، آن سنگ‌ها را از گاکیه به درون غار آورده‌اند. بدین‌گونه می‌توانستند از سنگ‌ها برای روشن کردن آتش استفاده کنند یا با آن‌ها ابزار بسازند. دیگر ابزارهای پیدا شده به دورانی بازمی‌گردد که ابزارهای چخماقی ساخته می‌شد. در دانش زمین‌شناسی، این دوران را «موستری» می‌نامند. تراشنده‌ها، سرپیکان‌های دندانه‌دار و سنگ‌های مادر دوره‌ی میانی پارینه‌سنگی، از شمار ابزارهای یافته‌شده در غار دو اشکفت است.

از پایین دست‌ها تا دهانه‌های دوگانه‌ی غار، 300 متر بلندی دارد. دهانه‌ها چنان فراخ است که از مسافت‌های دور پیداست. بلندای آن‌ها 10 متر و پهنای آن‌ها 20 متر است. از این‌رو، ورود به غار بسیار آسان به گمان می‌رسد. همین ساده‌گذر بودن دهانه‌ی غار دلیل دیگری برای سکونت انسان‌های نئاندرتال بوده است و برگزیدن غاری که از درون آن می‌توانستند دشت‌های پیرامون را تا دورتر جا، ببینند.
گستردگی غار دو اشکفت 400 متر است. از این‌رو، غاری کوچک به شمار می‌رود. تنها تالار غار 23 متر درازا دارد و 15 متر پهنا. از دهانه‌ی غار تا رسیدن به تالار اصلی، آسان‌گذر است و پرتگاه یا چاله‌ای در آن بخش دیده نمی‌شود.
دالان کم‌پهنایی در میانه‌ی غار هست که به دیواره‌ی پایانی می‌رسد. این دالان دل کوه را شکافته است و پناهگاهی امن‌تر از دهانه‌ی غار پدید آورده است.
غار دو اشکفت در این سال‌ها کاربری دیگری دارد و در فصل پاییز آغلی برای گوسفندان دامداران بومی به‌شمار می‌رود! آن‌ها گوسفندان خود را درون غار جای می‌دهند و از چشمه‌ای که نزدیک غار است آب آشامیدنی‌شان را برآورده می‌کنند.
اما پیش از آنکه گوسفندان غار را بیانبارند، باستان‌شناسان بیش از 4 هزار قطعه ساخته‌های سنگی انسان‌های نخستین را در دامنه، دهانه و درون غار یافته بودند. به همین‌گونه، استخوان‌هایی در غار به‌دست آمده است که بازمانده‌ی پیکر انسان‌های نئاندرتال است. ابزار سنگی و استخوان‌های پیدا شده در غار دو اشکفت، اکنون در موزه‌های گوناگون نگهداری می‌شوند. در موزه‌ی ملی ایران دو سنگ سیاه‌رنگ که به نام «سنگ مادر» شناسانده شده است، نگهداری می‌شود که از همین غار دو اشکفت کشف شده است. این سنگ‌ها ابزار انسان‌های نئاندرتال غار بوده‌اند.
در نزدیکی غار دو اشکفت، غار باستانی دیگری به نام «ورواسی» دیده می‌شود. این غار نیز بازمانده از دوره‌ی پارینه‌سنگی میانه است. غار ورواسی را یکی از باستان‌شناسان آمریکایی بررسی و شناسانده است. ورواسی نیز جایی برای باشندگی موقت شکارچیان دوران پارینه‌سنگی بوده است. بازمانده‌های جانوری به‌دست آمده در غار، گواه درستی این گمانه است.
غار دو اشکفت کرمانشاه در سال 1381 با شماره‌ی 5976 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

خبرنگار امرداد: سپینود جم