بی گمان ساخت عروسک در میان قوم‌ها و تیره‌های ایرانی، تنها برای سرگرمی کودکان نبوده است. آن دست‌سازها، بخشی از فرهنگ و آیین‌های اقلیم خود را نگهداری‌می کردند و بدین‌گونه نمایشی آشکار از زندگی و خورده‌فرهنگ‌های تیره‌های ایرانی می‌شدند. از همین‌روست که مردم این سرزمین، عروسک‌ها را مانند موجودی زنده، پاس می‌داشتند. هر عروسک نیز ویژگی‌های گوناگونی داشت و بازتاباننده‌ی آیین‌ها و باورهای گستره‌ی جغرافیایی خود بود.
در میان کوچندگان چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد نیز ساخت عروسک واکنشی به رویدادهای پیرامونی بود. آن کوچ‌کنندگان در جلگه‌ها و کوه‌های بلندی که گستره‌ی جغرافیایی‌شان را در بر می‌گرفت، نیاز به دست ساخت‌هایی داشتند که گویای ساختار فرهنگی و شیوه‌ی زندگی آن‌ها باشد؛ باورها، آیین‌ها و هر آنچه را که با زندگی آن‌ها پیوند دارد، نگاه دارد و نقشی آموزشی و تربیتی برای نسل نو بازی کند.
عروسک «لال بهیگ» یکی از گویاترین دست‌ساخت‌های عشایر چهارمحال و بختیاری است. لال بهیگ دربردارنده ی باورهای بسیار کهن آن مردم است. دیرینگی این عروسک بسیار زیاد است تا بدان اندازه که نمی‌توان زمان روشنی (:مشخصی) را برای دیرینگی آن در نظر گرفت. این عروسک‌ها همواره در آغوش کودکان عشایر چهارمحال و بختیاری بوده و از نسلی به نسل دیگر رسیده است.
لال بهیگ، یا لال عروس، آرزوها و رویاها را بازمی‌تابانده است و در باور مردمان آن گستره، در طلب باران‌خواهی به یاری مردم می‌شتافته است. عشایر آن گستره باور داشتند که لال بهیگ در رویارویی آنان با رویدادهای زیان‌بار، به یاری‌شان می‌آید.
این عروسک زیبا را بیشتر در میان عشایر «بازُفت»، در شهرستان کوهرنگ می‌توان یافت. کوهرنگ از مرکز استان چهارمحال و بختیاری، شهر کُرد، 190 کیلومتر دور است.
چهارمحال و بختیاری‌ها به عروس «بُهیک» می‌گویند. عروس‌ها به پاس شرم و آزرمی که دارند، ساکت و خاموش‌اند. از همین رو لال بهیگ نیز عروسی خاموش است و زبان به سخن نمی‌گشاید.
جامه‌ی لال بهیگ برگرفته از پوشش زیبا و رنگ در رنگ زنان و دختران عشایر است. مِینا (روپوش یا همان روسری)، شلوار و دامن بلند بر قامتش پوشانده شده است و پارچه‌های رنگی، زیبایی دوچندانی به آن بخشیده است.
لال بهیگ، عروس خاموش کودکان عشایر، به عنوان بخشی از میراث معنوی ایران، به شماره ی 1125 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
بازبازک، شادی‌آور کودکان چهارمحال و بختیاری
کاربرد عروسک «بازبازک» افزون بر سرگرمی و بازیچه‌ای برای کودکان، آموزش گونه‌ای از رقص سنتی است که در میان دختران چهارمحال و بختیاری رواج دارد. «بازباز» در گویش مردم این گستره به کسی گفته می‌شود که دستمال‌های رنگین در دست، پایکوبی می‌کند و شادی را ارمغان دیگران می‌سازد. مادران چهارمحال و بختیاری عروسک بازبازک را می‌سازند تا کودکان‌شان با آیینی شادی‌بخش آشنا شوند.
این عروسک زیبا را بیشتر در میان عشایر «بازُفت»، در شهرستان کوهرنگ می‌توان یافت. کوهرنگ از مرکز استان چهارمحال و بختیاری، شهر کُرد، 190 کیلومتر دور است.
چهارمحال و بختیاری‌ها به عروس «بُهیک» می‌گویند. عروس‌ها به پاس شرم و آزرمی که دارند، ساکت و خاموش‌اند. از همین رو لال بهیگ نیز عروسی خاموش است و زبان به سخن نمی‌گشاید.
جامه‌ی لال بهیگ برگرفته از پوشش زیبا و رنگ در رنگ زنان و دختران عشایر است. مِینا (روپوش یا همان روسری)، شلوار و دامن بلند بر قامتش پوشانده شده است و پارچه‌های رنگی، زیبایی دوچندانی به آن بخشیده است.
لال بهیگ، عروس خاموش کودکان عشایر، به عنوان بخشی از میراث معنوی ایران، به شماره ی 1125 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
بازبازک، شادی‌آور کودکان چهارمحال و بختیاری
کاربرد عروسک «بازبازک» افزون بر سرگرمی و بازیچه‌ای برای کودکان، آموزش گونه‌ای از رقص سنتی است که در میان دختران چهارمحال و بختیاری رواج دارد. «بازباز» در گویش مردم این گستره به کسی گفته می‌شود که دستمال‌های رنگین در دست، پایکوبی می‌کند و شادی را ارمغان دیگران می‌سازد. مادران چهارمحال و بختیاری عروسک بازبازک را می‌سازند تا کودکان‌شان با آیینی شادی‌بخش آشنا شوند.
رقص بازبازک به ویژه در میان گل‌سفیدی‌ها، از روستاهای شهرستان کیار در استان چهارمحال و بختیاری، آوازه‌ی بیشتری دارد. عروسکی هم که به این نام ساخته می‌شود، دستمالی در دست دارد و گویی آماده است تا دست‌افشان و پای‌کوبان، شادی‌آور کودکان باشد و با نمایش دلپذیر خود خنده و امید را بیاورد و بیاموزاند.
کودکان خوزستانی نیز با این عروسک آشنا هستند. اما آنچه قامت بازبازک را زیبایی خیره کننده‌ای می‌بخشد پوشش آن است که برگرفته از جامه‌ی زنان بختیاری است.
بازبازک در سال 1394 خورشیدی، در شمار میراث فرهنگی بختیاری‌ها، به شماره‌ی 1095 ثبت ملی شده است.
لیلی دستی؛ رقص و دست‌افشانی کودکانه
مردمان کهگیلویه و بویراحمد نیز عروسکی برای کودکان خود می‌سازند که «لیلی دستی» نام دارد. این عروسک زیبا تنها تفاوتی که با بازبازک دارد در مینا، یا همان روسری، آن است. لیلی دستی بدین‌گونه خود را از همتایش، بازبازک، جدا می‌سازد.
کودکان خوزستانی نیز با این عروسک آشنا هستند. اما آنچه قامت بازبازک را زیبایی خیره کننده‌ای می‌بخشد پوشش آن است که برگرفته از جامه‌ی زنان بختیاری است.
بازبازک در سال 1394 خورشیدی، در شمار میراث فرهنگی بختیاری‌ها، به شماره‌ی 1095 ثبت ملی شده است.
لیلی دستی؛ رقص و دست‌افشانی کودکانه
مردمان کهگیلویه و بویراحمد نیز عروسکی برای کودکان خود می‌سازند که «لیلی دستی» نام دارد. این عروسک زیبا تنها تفاوتی که با بازبازک دارد در مینا، یا همان روسری، آن است. لیلی دستی بدین‌گونه خود را از همتایش، بازبازک، جدا می‌سازد.
جامه‌ی لیلی دستی مانند پوشش زنان لُر است؛ گلونی (گونه‌ای روسری) دارد و شلیته و نیم تنه‌ی ارخالق و پیراهنی رنگین. هر آنچه بر قامتش دوخته شده رنگارنگ است و شادی‌بخش.
کوچ‌نشین‌های کهگیلویه این عروسک را از چوب، نی و پشم می‌سازند تا هنگام گذر از دشت‌ها و کوه‌های بلند، کودکان شان سرگرم باشند و با رویاهای کودکانه‌ی خود همبازی لیلی دستی شوند.
لیلی دستی، یا آن‌گونه که کهگیلویه‌ای‌ها می‌گویند: «بویگ»، بار آیین‌ها و فرهنگ آن مردم را بر دوش دارد و نقشی آموزشی و مهرورزانه (:عاطفی) می‌یابد. یک نمونه‌ی آن چنین است که مادران، زلف لیلی دستی را با چیدن بخشی از موی خود می‌آرایند تا دختربچه‌های شان در دوری مادر، هنگام کوچ و کارهای روزمره، بودن آنان را در کنار خود حس کنند.
این نیز گفتنی است که در کف دست عروسک لیلی دستی، روزنه‌ای هست که دستمال رقص در آن جای می‌گیرد و بدین‌گونه با تکان دادن دست گشوده‌ی او، نمایشی از رقص و شادی بر پا می‌شود.
کوچ‌نشین‌های کهگیلویه این عروسک را از چوب، نی و پشم می‌سازند تا هنگام گذر از دشت‌ها و کوه‌های بلند، کودکان شان سرگرم باشند و با رویاهای کودکانه‌ی خود همبازی لیلی دستی شوند.
لیلی دستی، یا آن‌گونه که کهگیلویه‌ای‌ها می‌گویند: «بویگ»، بار آیین‌ها و فرهنگ آن مردم را بر دوش دارد و نقشی آموزشی و مهرورزانه (:عاطفی) می‌یابد. یک نمونه‌ی آن چنین است که مادران، زلف لیلی دستی را با چیدن بخشی از موی خود می‌آرایند تا دختربچه‌های شان در دوری مادر، هنگام کوچ و کارهای روزمره، بودن آنان را در کنار خود حس کنند.
این نیز گفتنی است که در کف دست عروسک لیلی دستی، روزنه‌ای هست که دستمال رقص در آن جای می‌گیرد و بدین‌گونه با تکان دادن دست گشوده‌ی او، نمایشی از رقص و شادی بر پا می‌شود.
* شوربختانه فرتور (:عکس) برخی عروسک‌های بومی در دسترس نیست و ممکن است در این سلسله گزارش‌ها برخی فرتورها با دیگر عروسک‌ها همانندی داشته باشد.
خبرنگار امرداد: سپینود جم
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر