ایران زیبای من - دره‌ی رنگین‌کمان؛ شاهکاری از خاک‌های رنگین

جزیره‌ی هُرمز در نزدیکی بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، به «جزیره هفتادرنگ» آوازه است. شمار بسیار رنگ‌ها در جزیره به کانی‌ها و سنگ‌های گوناگون آن بازمی‌گردد. هرمز جزیره‌ای بیضی شکل است که بخش گسترده‌ای از آن از جنس نمک خوراکی است.

گستردگی این جزیره‌ی زیبای خلیج فارس، به 42 کیلومتر می‌رسد. هر گوشه از آن گستره، آمیخته با زیبایی‌های شگفت آور است. رنگ‌هایی که جزیره را مانند تابلو نقاشی ساخته‌اند و بر خودنمایی و دلربایی آن افزوده‌اند. هرمز همانندی با دیگر جزیره‌های خلیج فارس ندارد. حتا نمونه‌ای در جهان هم نمی‌توان برای آن یافت. آنجا گنبدی نمکی است که سر از دریا برآورده است.

تماشایی‌های هرمز پُرشمار است؛ از همه دیدنی‌تر «دره‌ی رنگین‌کمان». انگار این‌بار قوس رنگین کمان نه در آسمان، بلکه بر روی خاک جزیره‌ای گنبدی، شکل گرفته است. در آن دره، بیش از 70 طیف رنگی گوناگون پیداست. از دور چه‌بسا گمان کنیم که دچار خطای دید شده‌ایم. آخر، باورپذیر نیست که آن همه رنگ، خاک و بلندی‌ها را دربر بگیرند و از آن جزیره‌ی رنگین‌کمانیِ دل‌انگیز ساخته باشند. اما هرچه نزدیک‌تر می‌شویم، باور می‌کنیم و م‌ پذیریم که آنچه در برابر ماست، خطای دید و خواب و خیال نیست؛ هرمز همان‌گونه است که از دور به چشم می‌آید.

هر لایه از خاک و کوه جزیره به یک رنگ است؛ از زرد و سفید و سرخ و بنفش و نارنجی گرفته تا هر رنگ دیگری که گمان بُرده شود. آمیختگی این رنگ‌ها، سِحرکننده است. باید زمان بگذرد تا از هیجان دیدن آن همه رنگ بیرون بیاییم. شگفت هم نیست؛ جایی دیگر رنگین‌کمانی به آن گوناگونی ندیده‌ایم که نمونه‌ای برای لایه‌های رنگ ‌در رنگ خاک هرمز باشد و ما را غافلگیر نکند. دره رنگین‌کمان هرمز، بی‌مانند است و یگانه!
آن همه رنگ که بر جزیره پاشیده شده، چگونه پدید آمده است؟ پاسخ این پرسش دشوار نیست؛ رنگارنگی دره رنگین‌کمان، به املاح خاکی آن پیوند دارد. املاح، خاک جزیره هرمز را آکنده‌اند و سبب پیدایش رنگ‌هایی شده‌اند که در دلفریبی، همتا ندارند.

سنگ هماتیت یا شادنه

دره‌ی رنگین‌کمان سنگ‌های فلزی گوناگونی دارد. برخی از آن سنگ‌ها را تنها در این جزیره می‌توان یافت و در دیگر سرزمین‌های آسیایی یافتنی نیستند؛ مانند سنگ «هماتیت» که در فارسی به آن «شادنه» می‌گویند و از کانی‌هاست. این سنگ در اروپا و برخی کشورهای آمریکای لاتین دیده می‌شود. در آسیا تنها دره رنگین‌کمان چنین سنگی دارد. جالب است بدانیم که این سنگ فلزی همان است که می‌گویند رنگ سرخ سیاره‌ی مریخ را پدید آورده است.
از سنگ‌های مهم دره رنگین کمان «مگنتیت» را می‌توان نام بُرد که باز از کانی‌هاست و سیاه رنگ. سنگ «اولیژیست» نیز که فراوان‌ترین سنگ معدن آهن است، در دره‌ی رنگین کمان دیده می‌شود. این سنگ سرخ رنگ است و درخشنده. در همه‌ی این سنگ‌ها اکسیدآهن یافت می‌شود.
هر چند نام سنگ‌های دره، ناآشنا است و شناخت آن‌ها تنها به‌کار کانی‌شناس‌ها می‌آید، اما یک سنگ دیگر دره‌ی رنگین کمان را باید به آن‌ها افزود تا بهتر بدانیم این دره‌ی رنگین از دید فراوانی سنگ‌های فلزی چه اندازه ارزش دارد. سنگ یادشده «پیریت» نام دارد و همان است که در فرهنگ مردم به آن سنگ شیطان می‌گویند! پیریت سرشار از سولفیدآهن است.

اما آنچه ارزش افزون‌تری به دره‌ی رنگین‌کمان می‌دهد، خاک‌های رنگی آن است. آن خاک کاربردهای بسیاری دارد. از آن برای نقاشی و کارهای هنری بهره می‌برند؛ در صنایع آرایشی و سرامیک به کار می‌گیرند و ارزش دارویی نیز دارند. حتا خاکی رنگی در آن‌جا هست که خوردنی است! به آن خاک خوشمزه خواهیم پرداخت.
پیداست این همه بهره‌جویی‌های گوناگون، ارزش اقتصادی فراوانی به خاک دره رنگین‌کمان می‌دهد و برای گذران مردم جزیره سودهای بسیار دارد. در سالیان گذشته، خاک رنگی دره‌ی رنگین‌کمان به فراوانی به کشورهای جهان صادر می‌شد؛ به‌ویژه به کشورهایی که در تهیه‌ی صنایع آرایشی پیشرو بودند. گویا در این سال‌ها به سببی که نمی‌دانیم چیست، صادرات خاک رنگی دره کاهش یافته است. شاید یک سبب آن برداشت‌های بی‌رویه باشد. آن برداشت‌ها به گوناگونی (تنوع) رنگی خاک دره آسیب زده است.
اشاره کردیم که یک گونه از خاک دره‌ی رنگین‌کمان، خوراکی است. مردم جزیره از این خاک که خود به آن «گِلک» می‌گویند، برای تهیه ادویه بهره می‌برند. آن‌ها گِلک را با ماهی ساردین و نارنج می‌آمیزند و روی نان می‌ریزند. بدین‌گونه خوردنی خوشمزه‌ای درست می‌شود که «سوراغ» می‌نامند.
در دره‌ی رنگین‌کمان سنگ پُرآوازه‌ای هست که همه جا از آن یاد می‌شود. این سنگ مانند دو دست روبه آسمان است. باران که ببارد، آب‌ها میان دو دست سنگی جمع می‌شود و آرام‌آرام درون گودال سنگی می‌ریزد. بدین‌گونه دست‌های سنگی تماشایی می‌شود؛ گویی می‌خواهد از هدر رفتن بارانی که می‌بارد، جلوگیری کند!

یکی از دینی‌های جزیره هرمز کوه برفی آن است. این کوه دوری اندکی از دره‌ی رنگین‌کمان دارد. کوه برفی، ساخته شده از نمک و کریستال است و از جاذبه‌های گردشگری جزیره هرمز. از دره‌ی رنگین‌کمان می‌توان قامت سپید این کوه را که گویی پوشیده از برف است، دید.
جزیره‌ی هرمز و دره‌ی رنگین کمان را باید در پاییز و زمستان دید. در این دو فصل از گرمای هوا کاسته می‌شود و زمان بیش‌تر و آسوده‌تری برای دیدن دره‌ای به دست می‌آید که رنگ‌هایش هوش‌رُبا و دل‌انگیز است.

خبرنگار امرداد: بامداد رستگار