در یکی از روستاهای شهر مَرودشت و بر سینه‌ی کوهی بلند، چند اُستودان نبشته‌دار وجود دارد که باید آن‌ها را دُردانه‌ی اُستودان‌های سرزمین پارس و حتا کشور به‌شمار آورد که همچنان استوار است، ولی در شرایط خوبی به سر نمی‌برند.
به گزارش اَمرداد، اُستودان‌ها از جمله یادگارهای تاریخی– فرهنگی کشور به شمار می‌آیند که از ارزش پژوهشی فراوانی برخوردار بوده و نزد باستان‌شناسان و کارشناسان جایگاه ویژه‌ای دارند. در سرزمین پارس که خاستگاه بُنیادین دودمان (:سلسله) ساسانیان به شمار می‌آید، پَراکنش اُستودان‌ها و دَخمه‌های این دوره، بسیار فراوان است و بیشترین اُستودان‌های کشور را باید در پارس جاویدان جست‌وجو کرد. اما کهن‌شهر مَرودشت به اَنگیزه‌ی موقعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی و یکی از بُنیادین‌ترین قلمروهای شاهنشاهی هخامنشی و ساسانی و دیگر عوامل، دارای بیشترین اُستودان‌های سرزمین پارس است. با این‌همه، برخی از این آثار تاریخی-فرهنگی ارزشمند در شهر مَرودشت که دور از دسترس بوده و مسیری سخت‌گذر نیز، دارند از وضعیت حفاظتی و نگهداری خوبی برخوردار نیستند و گاهی مورد دست‌اَندازی (:تعرض) سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی قرار گرفته و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری به آن‌ها وارد می‌آید که در واقع، بخشی از هویت و شناسنامه‌ی ملی ما خَدشه‌دار شده و آسیب می‌بیند.
اُستودان‌های دوره‌ی ساسانی را برخی از پژوهشگران و باستان‌شناسان، جایگاه نگهداری استخوان مردگان می‌دانند که برای پرهیز از آلودگی چهار آخشیج (:عنصر) آب، باد، خاک و آتش که از دید آیین مَزدایی (زرتشتی) وَرجاوَند به شمار می‌آید، در دل کوه و صخره‌ها و سنگ‌های بزرگ می‌تراشیدند و پس از انجام آیین‌های ویژه، استخوان‌ها را در آن گودی‌ها نگهداری می‌کردند. اما برخی دیگر از پژوهشگران بر این باور هستند که این اُستودان‌ها، جنبه‌ی نمادین و یادبود دارند. هرچند که، دیدگاه نخست شناخته شده‌تر و بی گمان درست‌تر است.
منحصر به فردترین اُستودان کتیبه‌دار کشور
اما اُستودان‌های سنگ‌نبشته‌داری بر سینه‌ی کوهی بلند و سِتَبر در یکی از روستاهای شهر مَرودشت، وجود دارد که در سرزمین پارس و به گمان فراوان در کشور نمونه‌ای ندارد. زیرا همه‌ی اُستودان‌های نبشته‌داری که می شناسیم، نبشته‌های آن‌ها در زیر اُستودان، کنار قاب، بالای سر و یا با فاصله‌ای نزدیک و چند سانتی‌متری و در کنار اُستودان‌ها قرار دارند. اما سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی این اُستودان‌ها با فاصله‌ای بیش از دو متری و در پایین و دامنه‌ی کوه تراشیده شده است. از همین‌روی، این اُستودان‌های نبشته‌دار را نسبت به دیگر نمونه‌های خود در سراسر سرزمین پارس و حتا کشور یگانه و بی‌مانند (:منحصر به فرد) می‌کند. همچنین این اُستودان‌های نبشته‌دار جایگاه ویژه‌ای از دید پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناختی و تاریخ اجتماعی نزد کارشناسان اَمر دارد. هرچند که، از دید معنا و مفهوم سنگنبشتهها با دیگر نمونه‌های خود حتا در منطقه، تفاوت چندانی ندارد، ولی جداسازی سنگنبشتهها از اُستودان‌ها در نوع خود چشم‌گیر، زیبا و بی‌همتا است. از سویی، گِرداگرد دو تا از اُستودان‌ها دارای کادربندی و یا همان قاب برجسته‌ای است که زیبایی و گیرایی آن‌ها را دوچندان کرده است.
یک زبان‌شناس : سنگ‌نبشته‌های گورها، ارزش بسیار فراوانی دارند
یک کارشناسی اَرشد زبان‌های باستانی از دانشگاه شیراز درباره‌ی سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی و ارزش و اهمیت آن‌ها به اَمرداد گفت: «سنگنبشتهها (:کتیبه‌ها) در رده‌ی آثار نوشتاری غیرکتابی به شمار می‌روند. این آثار تاریخی به اَنگیزه‌ی هم زمانی با دوران کاربرد زبان‌هایی که امروزه به سبب نبود وجود گویش بری که به آن‌ها سخن بگوید، صفت خاموش به آن‌ها اطلاق می‌گردد که از ارزش والایی در گُستره‌ی (:حیطه) داده‌های تاریخی بهره مند هستند. سنگنبشتهها بر پایه‌ی موضوع به دو دسته‌ی دولتی یا سلطنتی و خصوصی بخش‌بندی می‌شوند. سنگ‌نبشته‌های سنگ گور که موضوع مورد نظر این گفتار نیز، است در دسته‌ی سنگ‌نبشته‌های خصوصی می‌گنجند و محتوای کوتاه آن‌ها، یادآور باورهای دینی ایرانیان آن روزگار است.
این محتوا از کاربرد واژگانی از جمله ” انوشه روان ” که یادآور جاودانگی است یا جمله‌ی نیایشی (:دعایی) ” بهشت بهر باد ” بدین معنا که جایگاهش بهشت برین باشد یا به‌کار بردن گزاره‌ی (:عبارت) “یزدان دوست” و نیز گزاره‌ی “برای روان خویش” به معنای برای آرامش روان خود، قابل درک و تفسیر است».
بانو شهرزاد اَسدی در دنباله‌ی سخنانش اَفزود: «از محتوای سنگنبشتهها می‌توان پِی برد که برخی از آن‌ها به خواست و سفارش همان فرد درگذشته آماده و نگاشته شده و برخی دیگر به درخواست افرادی دیگر فراهم آمده‌اند.
از دید بیان و شرح نیز، برخی سنگنبشتهها گسترده‌تر و در برگیرنده‌ی سال، ماه و روز تنظیم، نام درگذشته، نسب خانوادگی و جمله‌های نیایشی هستند و برخی دیگر تنها به یادکرد نام فرد درگذشته بَسَنده کرده‌اند.
شایان یاد است که سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی گورها کمابیش از آنِ اواخر دوره‌ی ساسانی و بیشتر سده‌های نخست دوره‌ی اسلامی بوده که نشانگر تداوم سنت گورسپاری (:تدفین) و باورهای دینی ریشه‌دار پیشین است. از همین‌روی، سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی در اُستودان‌ها و دَخمه‌ها و در واقع، گورها از ارزش و اهمیت بسیار فراوانی برخوردارند. از سویی، از دیدگاه آیین‌ها، آداب و تاریخ اجتماعی مردم روزگار گذشته، قابل بررسی و پژوهش هستند. یادمان باشد که باید این یادگارهای ارزشمند گذشتگان را به بهترین روش و شیوه، نگهداری و پاسداری کنیم».
اُستودان‌های کتیبه‌دار را بیشتر بشناسیم
در سینه‌ی سِتبر کوهی بلند سه اُستودان در یک راستا با فاصله‌ای کمابیش 50 متر از یک دیگر قرار دارند.
اُستودان شماره‌ی یک دارای دو نبشته به دبیره‌ی (:خط) پهلوی ساسانی است. سنگ‌نبشته‌ی بزرگ‌تر در چهار دَبیره و دیگری دارای چند وات (:حرف) است. فاصله‌ی سنگنبشتهها از اُستودان کمابیش دو متر و 50 سانتی‌متر است. این اُستودان دارای نقشی به شکل تاج در بالای خود است. در سمت خاور (:شرق) اُستودان در فاصله‌ی یک متری آن، سنگ‌نبشته‌ای ناتمام در یک دبیره وجود دارد.
اُستودان شماره‌ی دو : این اُستودان در واقع، دارای دو اُستودان است که یکی از آن‌ها به نظر می‌رسد نیمه‌تمام رها شده باشد. این اُستودان‌ها دارای سه نبشته‌ی پهلوی است. دو تا از نبشته‌ها در خاور اُستودان‌ها و یکی در سمت باختر (:غرب) آن‌ها است. نبشته سمت چپ اُستودان‌ها در چهار دبیره و نبشته‌های سمت راست هر کدام در یک دبیره است. اُستودان خاوری دارای یک شکل هندسی تراشیده شده به گونه‌ی قاب است. در بالای اُستودان خاوری یک شیار به گونه‌ی کلاه نوک‌تیز کَنده شده که به گمان فراوان برای تغییر مسیر بوده که آب به درون اُستودان نریزد.
اُستودان شماره‌ی سه : این اُستودان‌ها نیز، دارای دو اُستودان کنار یک‌دیگر است که شکل سوراخ درونی آن‌ها به شکل دایره است. این دو اُستودان دارای یک قاب چهارگوش که در بالای هر کدام از آن‌ها یک شکل تاج‌مانند قرار دارد و دارای یک نبشته به دبیره‌ی پهلوی ساسانی است که به وسیله‌ی گذشت زمان و عوامل طبیعی کمابیش از میان رفته است. این سنگ‌نبشته دارای چهار دبیره عمودی است. این سنگ‌نبشته در یک متری خاور اُستودان‌ها قرار دارد.
ویژگی اثر : این اُستودان‌ها همه دارای نقشی به شکل تاج در بالای خود است و دارای سنگ‌نبشته‌های فراوانی هستند.
در پایین اُستودان‌ها و پیرامون آن، کَندوکاوهای غیرمجاز فراوانی از سوی افراد فرومایه و نابخرد انجام شده و آسیب‌هایی نیز، از سوی همین افراد به سنگ نبشته‌ها در گذشته‌ی ناروشن زده شده است. همچنین این اثر تاریخی–فرهنگی در خطر ویرانی بر اثر عوامل طبیعی است.
به این اَنگیزه که اُستودان‌ها و سنگنبشتهها در منطقه‌ی حفاظت شده، قرار ندارند دستخوش آسیب‌های انسانی و طبیعی قرار دارند و باید مورد حفاظت قرار گیرند.
با نگرش به اینکه، اُستودان‌ها از دید یگان حفاظت دور است، در دستخوش خطر نابودی به وسیله‌ی عوامل انسانی است. از همین‌روی، اقدام‌های حفاظتی در این خصوص اَمری ضروری به شمار می‌آید.
پیشتر این اُستودان‌ها از سوی اِشمیت و هِرتسفِلد در بررسی‌های دشت مَرودشت مورد شناسایی قرار گرفته است. این اُستودان‌ها و سنگنبشتهها در سال 1388 خورشیدی، به ثبت ملی رسیده است.
برگردان یکی از سنگنبشتهها
در این گزارش تنها به اَنگیزه‌ی آگاهی‌رسانی و شناخت از متن سنگنبشتهها، برگردان یکی از سنگ‌نبشته‌های پهلوی ساسانی آورده شده است. «این دَخمه از آنِ خرداد گُشنسپ پسر وهان آناهید (است)، بهشت برین بهر بواد/ باد.» (کتاب کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی، سیروس نصرالله‌زاده)
در پایان به اَنگیزه‌ی مسایل اَمنیتی و در خطر بودن این آثار از دادن نشانی پرهیز شده است.
نگاره‌های زیر را که هفته‌ی گذشته گرفته شده است، ببینید:
فرتورها از سیاش آریا
خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر