روستای شگفت‌انگیز هفتادُر، روستایی به دیرینگی تاریخ

در دهستان عقدای شهرستان اردکان یزد، در گستره‌ای کویری که کوه‌ها دور تا دور آن را گرفته‌اند، روستایی دیده می‌شود که تاریخ دیرینه‌ی آن صدها سال کهن‌تر از بنای اردکان است. این روستا «هَفتادُر» نام دارد و فاصله‌اش از شهر اردکان 30 کیلومتر است.

بناهای تاریخی هفتادر پهلو به پهلوی تاریخ می‌زند. آمده است بانی روستا قباد ساسانی، پدر خسروانوشیروان، بوده است. زمانی که قباد بر سر تاج و تخت با برادرش رودررو شد، پیمان بست که اگر در آن رویارویی چیره شود آتشکده‌ای از هفت آتش سپند بسازد. قباد، پیروز از میدان بیرون آمد و بر سر پیمان خود ایستاد. دستور داد در روزی سپند از هفت آتشکده‌ی دیلم، فارس، اصفهان، آذربایجان، نیشابور، غزنین و تیسفون آتش پاک را بیاورند. آن گاه قباد جامه‌ای سپید پوشید و درون آتشکده شد. یزدان را سپاس گفت و آتشکده را بنا گذاشت. روستای هفتادُر در همان جایی است که به فرمان قباد آتشکده ساخته شد. آن‌جا را در آغاز «هفت آذر» می‌نامیدند اما باگذشت زمان به هفتادُر نامبُردار شد.
در این روستا، تاریخ گام به گام آمده است. خانه‌هایی در هفتادر هست که بنای آن  به دوره‌های ایلخانی، تیموری و صفوی می‌رسد. ساختمان‌های به هم پیوسته‌ی روستا میان حصاری خشتی دربرگرفته شده‌اند که چهار دروازه با بارویی بلند دارند. این دروازه‌ها بُزگله کن، صحرا، شمس و زینب نام دارند و دیرینگی‌شان به سده‌ی هشتم مهی بازمی‌گردد. گفته‌اند که دروازه‌های چهارگانه با راه‌های زیرزمینی به هم می‌رسیده‌اند. دروازه‌ی آجری بزگله کن که بخشی از آن به جای مانده است، در خاور (:شرق) روستا دیده می‌شود.

برج هفتادُر در زمان افشاریه ساخته شده است. این برج که ثبت ملی نیز شده است، جایی برای دیدبانی بوده است. بلندی آن نزدیک به 20 متر و ساخته شده از خاک و خشت است.
یک نشان تاریخی دیگر در هفتادر سنگ گورهایی بازمانده از سده‌ی دهم مهی است. ساختمان مسجد روستا نیز هفتصد سال پیش ساخته شده است. آب انبار هفتادر یکسره آجری است و هیچ سیمانی در ساخت آن به کار برده نشده است. شگفت آن است که نمای بیرونی آب‌انبار چهار ستونی است اما از درون شش ستون دیده می‌شود. ستون‌ها سقف را استوار و پابرجا نگه داشته‌اند. این آب‌انبار نیز در سال 1387 ثبت ملی شده است و در خاور روستا جای دارد.
از گذرگاه‌های عمومی سقف‌دار و روباز، که بگذریم باید از کاریزها (:قنات‌های) هفتادر یاد کرد. آن کاریزها بسیار دیرینه‌اند و هنوز آثاری از آن‌ها به‌جای مانده است. مزرعه تو، مزرعه خسرو، مهرو، مهرآباد، پولو، باغ میون و مهباد نام شماری از کاریزهای هفتادر است. از دو قنات به نام‌های دستگردک و پاگردک نیز تنها نامی در سندها به جای مانده است و اکنون نشانی از آن‌ها نیست. یکی از کارهایی که برخی از مردان هفتادر بدان آوازه داشته اند، کاریزکنی (:مقنی‌گری) است. آن‌ها به سبب قنات‌های بسیاری که در گستره‌ی روستای‌شان بوده است، در کار کاریزکنی ورزیده بوده‌اند.
پیران هفتادُر از درخت سبزرنگی با میوه‌هایی ریز به نام مُورد یاد می‌کنند که در روستا می‌روییده است. نه تنها میوه‌ی این درخت خوشمزه بوده است بلکه در آیین‌های سوگواری هفتادُر شاخه‌ی درخت را بر روی سنگ گور درگذشتگان می‌گذاشته اند و چنین کاری را سپند می‌دانسته‌اند.
بیشتر خانه‌های هفتادُر زمستان‌نشین و تابستان‌نشین دارند. باغچه و حوضی نیز در میان حیاط‌ها ساخته شده است.
در هفتادُر 160 خانوار در کنار هم زندگی می‌کنند، کشاورز هستند و زمین‌هایشان از قنات‌هایی که از کوه‌های نُدوشن سرچشمه می‌گیرد، آبیاری می‌شود. گندم، جو، انار و روناس از فرآورده‌های کشاورزی روستای هفتادر است. هفتادُری‌ها در سبدبافی و جاروبافی چیره دست‌اند.
آب و هوای هفتادُر کم و بیش گرم و خشک است. چون این روستا در سطحی پایین‌تر از روستاهای پیرامونش جای دارد، هوای آن نیز در سنجش با آن‌ها گرم‌تر است.

خبرنگار امرداد: سپینود جم