آذربایجان شرقی یکی از ارزشمندترین گستره‌های تالابی کشور است. در این استان 15 تالاب شناخته شده دیده می‌شود که پهنای ثبت شده‌ی آن تالاب‌ها به 250 هزار هکتار می‌رسد. دیگر تالاب‌های استان نیز 3000 هزار هکتار پهنا دارند.
تالاب‌های استان آذربایجان شرقی در مسیر کوچ شمال به جنوب پرندگان سیبری جای گرفته‌اند. از این‌رو، نخستین ایستگاه برای پرندگان آبزی کشور به‌شمار می‌روند. گونه‌های نایابی از پرندگان جهانی در تالاب‌های این استان دیده می‌شوند. کارشناسان می‌گویند که ارزش‌گذاری آن پرندگان، ناشدنی است.
آب برخی تالاب‌های آذربایجان شرقی، شیرین و آب برخی از آن‌ها نیز شور است. آن چه زیست تالاب‌های استان را با دشواری همراه می‌سازد، بهره‌برداری بی‌رویه از سرچشمه‌های آبی آن، بارش ریزگردها و نوسانات بسیار دمایی استان است.
تالاب‌های آذربایجان شرقی و ویژگی زیست‌بومی آن‌ها چنین است:
آب برخی تالاب‌های آذربایجان شرقی، شیرین و آب برخی از آن‌ها نیز شور است. آن چه زیست تالاب‌های استان را با دشواری همراه می‌سازد، بهره‌برداری بی‌رویه از سرچشمه‌های آبی آن، بارش ریزگردها و نوسانات بسیار دمایی استان است.
تالاب‌های آذربایجان شرقی و ویژگی زیست‌بومی آن‌ها چنین است:
تالاب قوری‌گل
تالاب قوری‌گل؛ این تالاب در 42 کیلومتری خاور (:شرق) تبریز، در نزدیکی روستای یوسف‌آباد در 18 کیلومتری شمال باختری (:غربی) شهرستان بستان‌آباد، جای گرفته است و تالابی بین‌المللی و حفاظت شده به‌شمار می‌رود. قوری‌گل در میان کوه‌ها و بلندی‌های شرقی گردنه‌ی شبلی و در میان گودی دیده می‌شود.
قوری‌گل به چم «استخر خشک» است؛ اگر چه برخی آن را «دوری‌گل» به چم «استخر آب‌زلال» می‌نامند. این تالاب پیشینه‌ای تاریخی دارد. پژوهشگران چنین می‌گویند که شهر بستان‌آباد در جای شهر باستانی و گمشده‌ی «اوجان» (پایتخت ییلاقی ایلخانان، در سده‌ی هشتم مهی) ساخته شده است. اوجان در پی رویدادهای تاریخی به‌تمامی از میان رفته است.
تالاب قوری‌گل در شمار آب‌های راکد جای می‌گیرد و هیچ خروجی ندارد. اما در همه‌ی فصل‌های سال پُرآب است. آب و هوای آن در زمستان بسیار سرد است و در تابستان بسیار میانه. همین آب و هوای دلپذیر تابستانی تالاب است که گردشگران بسیاری را به سوی قوری‌گل می‌کِشد.
آب تالاب قوری‌گل شیرین است و اکنون آبیاری کشاورزی روستاهای پیرامون آن، ارشتناب و رامناب و یوسف‌آباد، را برآورده می‌کند. این تالاب بر اثر خشکسالی‌های سال‌های گذشته تا مرز نابودی رفت؛ اما بارندگی‌های امسال جان دوباره‌ای به آن بخشید و اندک‌اندک به‌سمت پایداری رفت. بدان‌گونه که در سال جاری حجم آب تالاب در سنجش با پاییز سال گذشته، یک میلیون و 320 هزار متر مکعب افزایش پیدا کرد.
پهنای تالاب قوری‌گل به بیش از 240 هکتار می‌رسید اما اکنون این پهنا به 140 هکتار رسیده است. ژرفای آن نیز 4/5 متر بود اما بر اثر بارش اندک سالیان گذشته این ژرفا به چهار متر کاهش پیدا کرده است. با این‌همه، چشم‌انداز بسیار زیبای تالاب، مرتع‌ها و مزرعه‌های سرسبز آن پایدار است و نگاه را خیره می‌سازد.
بیش از 90 گونه‌ی زیستی گیاهی و جانوری در تالاب قوری‌گل دیده شده است. در گذشته حیات‌وحش کمیابی در تالاب قوری‌گل دیده می‌شد. دو نمونه‌ی آن قوچ و میش ارمنی بود. اما به‌سبب توسعه‌ی شهری و ساخت صنایع، راه آن دو گونه‌ی کمیاب جهانی به تالاب به‌تمامی از میان رفته است. با این همه، حیواناتی مانند جربیل ایرانی که گونه‌ای پستاندار کوچک است، موش‌کشتزار، گرگ، روباه و سمور سنگی در پیرامون تالاب زندگی می‌کنند.
گونه‌های گوناگون اردک نیز در تالاب قوری‌گل فراوان است؛ همانند: اردک سرسفید، اردک مرمری و اردک بلوطی. اما تنها آبزی این پهنه‌ی آبی گونه‌ای ماهی کپور است. از این‌رو، از سوی شیلات استان برنامه‌ی زادآوری و پرورش ماهی در تالاب قوری‌گل انجام شده است.
گیاهان بومادران، شنگ، گل‌گندم، زنبق کوهی، شیرین‌بیان و نسترن در این تالاب رشد و نمو می‌کنند. به آن‌ها گیاهان شناور در تالاب را هم باید افزود؛ مانند: بارهنگ آبی، آلاله آبی، قوشاب شانه‌ای و گونه‌هایی از جلبک.
قوری‌گل به چم «استخر خشک» است؛ اگر چه برخی آن را «دوری‌گل» به چم «استخر آب‌زلال» می‌نامند. این تالاب پیشینه‌ای تاریخی دارد. پژوهشگران چنین می‌گویند که شهر بستان‌آباد در جای شهر باستانی و گمشده‌ی «اوجان» (پایتخت ییلاقی ایلخانان، در سده‌ی هشتم مهی) ساخته شده است. اوجان در پی رویدادهای تاریخی به‌تمامی از میان رفته است.
تالاب قوری‌گل در شمار آب‌های راکد جای می‌گیرد و هیچ خروجی ندارد. اما در همه‌ی فصل‌های سال پُرآب است. آب و هوای آن در زمستان بسیار سرد است و در تابستان بسیار میانه. همین آب و هوای دلپذیر تابستانی تالاب است که گردشگران بسیاری را به سوی قوری‌گل می‌کِشد.
آب تالاب قوری‌گل شیرین است و اکنون آبیاری کشاورزی روستاهای پیرامون آن، ارشتناب و رامناب و یوسف‌آباد، را برآورده می‌کند. این تالاب بر اثر خشکسالی‌های سال‌های گذشته تا مرز نابودی رفت؛ اما بارندگی‌های امسال جان دوباره‌ای به آن بخشید و اندک‌اندک به‌سمت پایداری رفت. بدان‌گونه که در سال جاری حجم آب تالاب در سنجش با پاییز سال گذشته، یک میلیون و 320 هزار متر مکعب افزایش پیدا کرد.
پهنای تالاب قوری‌گل به بیش از 240 هکتار می‌رسید اما اکنون این پهنا به 140 هکتار رسیده است. ژرفای آن نیز 4/5 متر بود اما بر اثر بارش اندک سالیان گذشته این ژرفا به چهار متر کاهش پیدا کرده است. با این‌همه، چشم‌انداز بسیار زیبای تالاب، مرتع‌ها و مزرعه‌های سرسبز آن پایدار است و نگاه را خیره می‌سازد.
بیش از 90 گونه‌ی زیستی گیاهی و جانوری در تالاب قوری‌گل دیده شده است. در گذشته حیات‌وحش کمیابی در تالاب قوری‌گل دیده می‌شد. دو نمونه‌ی آن قوچ و میش ارمنی بود. اما به‌سبب توسعه‌ی شهری و ساخت صنایع، راه آن دو گونه‌ی کمیاب جهانی به تالاب به‌تمامی از میان رفته است. با این همه، حیواناتی مانند جربیل ایرانی که گونه‌ای پستاندار کوچک است، موش‌کشتزار، گرگ، روباه و سمور سنگی در پیرامون تالاب زندگی می‌کنند.
گونه‌های گوناگون اردک نیز در تالاب قوری‌گل فراوان است؛ همانند: اردک سرسفید، اردک مرمری و اردک بلوطی. اما تنها آبزی این پهنه‌ی آبی گونه‌ای ماهی کپور است. از این‌رو، از سوی شیلات استان برنامه‌ی زادآوری و پرورش ماهی در تالاب قوری‌گل انجام شده است.
گیاهان بومادران، شنگ، گل‌گندم، زنبق کوهی، شیرین‌بیان و نسترن در این تالاب رشد و نمو می‌کنند. به آن‌ها گیاهان شناور در تالاب را هم باید افزود؛ مانند: بارهنگ آبی، آلاله آبی، قوشاب شانه‌ای و گونه‌هایی از جلبک.
تالاب قره‌قشلاق
تالاب قره‌قشلاق؛ این تالاب در کناره‌های جنوب خاوری دریاچه‌ی ارومیه، در حومه‌ی شهرستان بناب و میان دو استان آذربایجان شرقی و غربی جای دارد و به عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت ملی رسیده است. گستره‌ی آن به بیش از 20 هکتار می‌رسد. این تالاب دریچه‌ای ندارد و در مسیل دو رود مردق‌چای و جیغاتی جای گرفته است.
قره‌قشلاق پس از قوری‌گل ارزشمندترین تالاب استان آذربایجان شرقی است. اکوسیستم آن یگانه و کم‌مانند است و از چشم‌اندازی طبیعی و زیبا برخوردار است. افزون‌بر اینکه زیستگاهی ارزشمند برای گونه‌های گوناگون پرندگان شمرده می‌شود.
تالاب قره‌قشلاق زیستگاه میش‌مرغ، فلامینگو، دُرنا، اردک، غاز آقوت و کبک است. میش‌مرغ پرنده‌ی نادری است که در کشتزارها و علفزارها زندگی می‌کند. گردن و پاهای کشیده‌ای دارد و بال‌های آن در رنگارنگی بسیار زیباست. به‌جز تالاب قره‌قشلاق، بیشترین جایی که این پرنده را می‌توان دید در دشت سوتاو بوکان است.
پرندگان دیگری مانند ماهی‌خورک، پرنده‌ی تاج‌طلایی و غاز در تالاب قره‌قشلاق بسر می‌برند. از این‌رو، این تالاب یکی از جاهای اصلی زمستان‌گذرانی پرندگان آبزی، کنارآبزی و علف‌چَر است؛ از این‌رو گردشگران، تالاب قره‌قشلاق را «بهشت پرندگان» نامیده‌اند. در این تالاب نزدیک به 150 گونه‌ی زیستی گیاهی و جانوری سرشماری شده است و از دید گوناگونی (:تنوع) گیاهی کم‌مانند است. گز بیشترین گیاهی است که در کنار تالاب و گستره‌ی پیرامون آن روییده است.
قره‌قشلاق پس از قوری‌گل ارزشمندترین تالاب استان آذربایجان شرقی است. اکوسیستم آن یگانه و کم‌مانند است و از چشم‌اندازی طبیعی و زیبا برخوردار است. افزون‌بر اینکه زیستگاهی ارزشمند برای گونه‌های گوناگون پرندگان شمرده می‌شود.
تالاب قره‌قشلاق زیستگاه میش‌مرغ، فلامینگو، دُرنا، اردک، غاز آقوت و کبک است. میش‌مرغ پرنده‌ی نادری است که در کشتزارها و علفزارها زندگی می‌کند. گردن و پاهای کشیده‌ای دارد و بال‌های آن در رنگارنگی بسیار زیباست. به‌جز تالاب قره‌قشلاق، بیشترین جایی که این پرنده را می‌توان دید در دشت سوتاو بوکان است.
پرندگان دیگری مانند ماهی‌خورک، پرنده‌ی تاج‌طلایی و غاز در تالاب قره‌قشلاق بسر می‌برند. از این‌رو، این تالاب یکی از جاهای اصلی زمستان‌گذرانی پرندگان آبزی، کنارآبزی و علف‌چَر است؛ از این‌رو گردشگران، تالاب قره‌قشلاق را «بهشت پرندگان» نامیده‌اند. در این تالاب نزدیک به 150 گونه‌ی زیستی گیاهی و جانوری سرشماری شده است و از دید گوناگونی (:تنوع) گیاهی کم‌مانند است. گز بیشترین گیاهی است که در کنار تالاب و گستره‌ی پیرامون آن روییده است.
تالاب یانیق‌گل
تالاب یانیق‌گل؛ در 35 کیلومتری جنوب باختری هشترود جای گرفته است و پنج هکتار گستره‌ی آن است. این تالاب دو بخش دارد: یانیق بزرگ و یانیق کوچک که نزدیک به 1500 متر از یکدیگر دور هستند. هر بخش یانیق دو متر ژرفا دارد.
تنها پوشش گیاهی یانیق‌گل، درخت بید است که در پیرامون آن و زمین‌های کشاورزی به چشم می‌خورند. این تالاب در پاییز و زمستان گذرگاه پرندگان وحشی است. بخشی از تالاب در فصل سرما یخ می‌زند.
تالاب زولیین‌گلی؛ این تالاب فصلی در 42 کیلومتری باختر هشترود و در روستایی به همان نام جای دارد. تالاب زولیین‌گلی بیضی شکل است و ژرفای آن نزدیک به دو متر می‌رسد. آب تالاب از بارش باران و آب شدن برف‌ها و نیز حفره‌های زیر زمینی پیرامون آن به‌دست می‌آید. روستاهای زولیین، قوپوز و قلعه‌جوق از آب تالاب به یکسان بهره می‌برند. چند سالی است که اجازه‌ی برداشت بی‌رویه از آب تالاب داده نمی‌شود تا از نابودی آن جلوگیری شود.
تالاب زولیین‌گلی نیزارهای بسیاری دارد. از این‌رو، پناهگاهی برای پرندگان کوچ‌رو به است.
تنها پوشش گیاهی یانیق‌گل، درخت بید است که در پیرامون آن و زمین‌های کشاورزی به چشم می‌خورند. این تالاب در پاییز و زمستان گذرگاه پرندگان وحشی است. بخشی از تالاب در فصل سرما یخ می‌زند.
تالاب زولیین‌گلی؛ این تالاب فصلی در 42 کیلومتری باختر هشترود و در روستایی به همان نام جای دارد. تالاب زولیین‌گلی بیضی شکل است و ژرفای آن نزدیک به دو متر می‌رسد. آب تالاب از بارش باران و آب شدن برف‌ها و نیز حفره‌های زیر زمینی پیرامون آن به‌دست می‌آید. روستاهای زولیین، قوپوز و قلعه‌جوق از آب تالاب به یکسان بهره می‌برند. چند سالی است که اجازه‌ی برداشت بی‌رویه از آب تالاب داده نمی‌شود تا از نابودی آن جلوگیری شود.
تالاب زولیین‌گلی نیزارهای بسیاری دارد. از این‌رو، پناهگاهی برای پرندگان کوچ‌رو به است.
تالاب یوسفلو
تالاب یوسفلو؛ این تالاب همیشگی (:دائمی) 5/2 هکتار گستره دارد و در 33 کیلومتری خاور شهرستان اهر جای دارد. جای گرفتن تالاب یوسفلو در دامان کوه‌ها، چشم‌اندازی بسیار دل‌انگیز به آن داده است. پیرامون تالاب سرسبز است و با گل‌ها و گیاهان گوناگون پوشیده شده است. درون تالاب نیز آکنده از نیزار است. بارش باران و آب شدن برف بلندی‌های پیرامون تالاب یوسفلو، آب آن را افزایش می‌دهد.
تالاب قبادلو
تالاب قبادلو؛ پهنه‌ی این تالاب به 40 هکتار می‌رسد. تالاب قبادلو در 22 کیلومتری شمال غربی عجب‌شیر، بالاتر از بندر رحمانلو جای دارد و در شمار حوزه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه است. از این‌رو، برخی از پرندگان تالاب‌های پیرامون دریاچه‌ی ارومیه را به سوی خود می‌کِشد.
تالاب دیب‌سیز
تالاب دیب‌سبز؛ این تالاب را در 25 کیلومتری خاور اهر و در نزدیکی روستای قشلاق شاهوردی می‌توان دید. پهنه‌ی آن به شش هکتار می‌رسد. دیب‌سبز تالابی نیزاری و همیشگی است. پهنای آن نزدیک به 500 متر و درازای آن 300 متر است. از این تالاب برای کارهای کشاورزی بهره‌برده می‌شود.
تالاب خرمالو؛ این تالاب در 42 کیلومتری جنوب باختری اهر و در سه کیلومتری روستایی به نام خرمالو جای گرفته است. گستره‌ی آن 10 هکتار است. درازای تالاب خرمالو نزدیک به 500 متر و پهنای آن 100 متر است.
تالاب قوشاگلی؛ این تالاب نیزاری در 31 کیلومتری جنوب غربی هشترود، در راه هشترود به میانه جای دارد.
تالاب آلماگلی؛ در جنوب خاوری بلندی‌های سهند جای گرفته است. گستره‌ی آن 20 هکتار و پوشیده از نیزار و گیاهان آبزی است. تالاب آلماگلی جایی برای لانه‌گزینی پرندگان سرسبز و چنگر است.
تالاب ماهی‌آباد؛ در 20 کیلومتری شمال شهر میانه جای دارد. ماهی‌آباد تالابی فصلی است.
تالاب‌های بزوجیق گلی، در 50 کیلومتری باختر شهرستان هشترود؛ تالاب مینق، در هریس با 5/2 هکتار؛ تالاب شوردرق، در مرند با گستره‌ای چهار هکتاری و سرانجام تالاب خورشیدگلی، در هشترود، از دیگر تالاب‌های استان آذربایجان شرقی هستند.
تالاب خرمالو؛ این تالاب در 42 کیلومتری جنوب باختری اهر و در سه کیلومتری روستایی به نام خرمالو جای گرفته است. گستره‌ی آن 10 هکتار است. درازای تالاب خرمالو نزدیک به 500 متر و پهنای آن 100 متر است.
تالاب قوشاگلی؛ این تالاب نیزاری در 31 کیلومتری جنوب غربی هشترود، در راه هشترود به میانه جای دارد.
تالاب آلماگلی؛ در جنوب خاوری بلندی‌های سهند جای گرفته است. گستره‌ی آن 20 هکتار و پوشیده از نیزار و گیاهان آبزی است. تالاب آلماگلی جایی برای لانه‌گزینی پرندگان سرسبز و چنگر است.
تالاب ماهی‌آباد؛ در 20 کیلومتری شمال شهر میانه جای دارد. ماهی‌آباد تالابی فصلی است.
تالاب‌های بزوجیق گلی، در 50 کیلومتری باختر شهرستان هشترود؛ تالاب مینق، در هریس با 5/2 هکتار؛ تالاب شوردرق، در مرند با گستره‌ای چهار هکتاری و سرانجام تالاب خورشیدگلی، در هشترود، از دیگر تالاب‌های استان آذربایجان شرقی هستند.
خبرنگار امرداد: بامداد رستگار
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر