جایگاه استوره‌ای و تاریخی کوه دماوند

 برای یادکرد و آگاهی‌یابی از جایگاه استوره‌ای و تاریخی کوه دماوند، همایشی با نام «دماوند و سلسله‌های اساتیری ایران» به‌دستیاری انجمن توانمندی‌ها و خدمات و توسعه‌ی گردشگری ایران برگزار شد. رویکرد این همایش، جاذبه‌های گردشگری شهرستان دماوند بود.

سیدحسن امین، حقوق‌دان و تاریخ‌شناس، از سخنرانان همایش بود. او در آغاز به این نکته اشاره کرد که پیشینیان میان استوره و تاریخ جدایی (:فرق) نمی‌گذاشتند و هر دو را به یک معنا می‌گرفتند. آنان سرگذشت پادشاهان پیشدادی و کیانی را تاریخ ایران قلمداد می‌کردند. او در ادامه با پرداختن به سرگذشت کاوه‌ی آهنگر و دادخواهی او گفت: «پس از کشف آهن طبقه‌ی برگزیده‌ای در جامعه پدید آمد که صنعتگر بودند و این توانایی را داشتند که از ابزاری استفاده کنند که برای دیگران غیرعادی بود. به‌سبب همین برگزیدگی آهنگران بود که ضحاک از کاوه خواست تا گواهی‌نامه‌ی او را امضا کند. این که کاوه در برابر ضحاک می‌ایستد و از خواهش او سرباز می‌زند، نشان از جایگاه اجتماعی ممتاز کاوه دارد».

امین افزود: «کاوه چنین شخصیتی بود. اما در تمدن ایرانی او را به نام کسی می‌شناسند که پایداری کرد و در برابر ستم ایستاد. این نشان می‌دهد که استوره‌های ما ایستا نیستند و معنا و مفهومی را با خود می‌آورند که با پیشرفت جامعه مفهوم و بازشناخت‌شان (:تاویل‌شان) دگرگون می‌شود. اثربخشی ویژگی استوره‌های ایرانی است».

دماوند استوره‌های ایران را به‌دوش می‌کشد
امین با اشاره به این که استوره‌های ایران با دماوند پیوند دارند، گفت: «دماوند همه‌ی اساتیر ایران را بردوش کشیده است. یک نمونه‌ی آن رفتن مادر فریدون، فرانک، به کوه دماوند است. فریدون از شیر گاو برمایه می‌نوشد و پرورش پیدا می‌کند. گاو، اشاره به پروریدن و پرستاری‌کردن است».
امین در پایان سخنانش، تاریخ انسان را به چهار دوره بخش‌بندی کرد و گفت: «نخستین بخش، استوره‌ای است. انسان‌ها در استوره‌ها قدرتی فرابشری دارند. دوره‌ی دوم، دوره‌ی ادیان است. از این دوره که بگذریم به مرحله‌ی فلسفه می‌رسیم و بخش چهارم نیز روزگار چیرگی علم است. اما در هر چهار دوره، استوره‌ها جایگاه ویژه‌ی خود را دارند».
در این همایش محمدرضا نعمتی، باستان‌شناس و کارشناس میراث فرهنگی، درباره‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی انجام شده در دماوند، سخن گفت. به گفته‌ی او، نخستین کاوش فراگیر در شهرستان دماوند در سال 1380 انجام شد و 159 اثر تاریخی و فرهنگی به‌دست آمد. در میان آن یافته‌ها، هیچ اثری به پیش از هزاره‌ی نخست پیش از میلاد بازنمی‌گردد. اما 7 اثر مربوط به هزاره‌ی اول، یا عصر آهن، است؛ از دوره‌ی ماد و هخامنشی اثری یافت نشده است و 9 اثر مربوط به دوره‌ی اشکانی و ساسانی، و 31 اثر نیز از سده‌های نخست اسلامی است.
نعمتی در ادامه افزود: «در سال 1384 پروژه‌ای به نام پژوهش‌های دیرین‌انسان‌شناسی در گستره‌ی یزد، آمل و دماوند انجام شد. در این پروژه یک محوطه در روستای اوچونک، در جنوب شرقی شهر دماوند و 4 محوطه در روستای مغانک، در 50 کیلومتری جنوب شرقی دماوند، کاوش شد. این محوطه‌های روبازِ 200 هزار تا 40 هزار ساله، دوره‌ی پارینه‌سنگی میانی را دربرمی‌گیرند. روباز بودن محوطه‌ها نشان می‌دهد انسان‌های نئاندرتال این گستره، در غارها زندگی نمی‌کرده‌اند».
نعمتی یافته‌های باستان‌شناسی محوطه‌ها را گوره‌هایی دانست که از دوره‌های اشکانی و ساسانی به‌جای مانده‌اند. یک گور نیز سردابه‌ای و به شکل دست‌کند است که فضای مرکزی دارد و 3 گور در پیرامون آن دیده می‌شود. هر سکو دارای استودانی است که هرگاه تدفین دوباره‌ای انجام می‌شده اسکلت‌های پیشین را گِرد می‌کردند و استخوان‌ها را درون استودان‌ها می‌ریختند.
نعمتی در پایان درباره‌ی اشیایی که در کاوش‌ها به‌دست آمده است گفت: «یافته‌های درون سردابه نشان می‌دهد که آن گور از آنِ کسی بوده است که پایگاه اجتماعی برجسته‌ای داشته است. در این گور تکوکی (:ظرف‌هایی که به شکل جانوران ساخته می‌شدند) به شکل چکمه یافت شده که مانند آن را هیچ کجای ایران نداریم. پی‌سوز سفالی، آبخوری‌ها، کوزه‌ها، پیمانه‌ها، انگشترهای نقره و آهنی و نمونه‌های دیگر، در این کاوش‌ها به‌دست آمده‌اند. گردن‌بندی شیشه‌ای نیز درمیان آن‌ها هست که در آن از یک لایه طلا استفاده شده است».

استوره‌های ایرانی سازندگان فرهنگ و تمدن هستند
گام دیگر همایش، سخنرانی امیر عبدی‌پور، از بنیاد جهانی نوروز، بود. او به نقش استوره‌ها در ساخت فکری جامعه اشاره کرد و گفت: «اساتیر یک پیام اساسی با خود دارند و آن اثرگذاری آن‌ها در جامعه است. اگر جامعه‌ای پیشینه‌ی باستانی و تاریخی دارد به این معنا نیست که دارای تمدن هم است. چرا که تمدن، ساختمان یک اندیشه است. اگر تاریخ، اندیشه را به انسان ارمغان نکند، تمدن به‌شمار نمی‌آید».
عبدی‌پور افزود: «استوره‌های امروز و دیروز با هم تفاوت دارند. استوره‌های کهن، تکان‌دهندگان  فضیلت‌ها در جان انسان‌ هستند. اما استوره‌های امروز از قدرت انسان‌‌هایی برمی‌خیزد که تولیدکنندگان نرم‌افزارند. استوره‌ها در ایران‌زمین، تمدن و فرهنگی را ساخته‌اند. پس می‌توانیم با قدرت به آن‌ها تکیه کنیم. استوره‌های ایرانی فضیلت را به ما نشان داده‌اند. رستم، عدالت‌خواهی را پدید آورد و آرش، قدرت را. پس جامعه‌ی ایران همیشه زنده خواهد ماند چرا که می‌تواند تولیدکننده‌ی استوره باشد».
سخنران پایانی همایش، عباس محمدی‌ آملی، از انجمن دوستداران کوه دماوند، بود. او در سخنان کوتاهی گفت: «امروز کوه دماوند تنی رنجور و بیمار دارد. دست‌درازی‌ها بی‌دریغ و غیرمسوولانه، حفر معادن، برداشت بی‌رویه از مرتع‌ها، کشیدن جاده و بسیاری تخریب‌های زیست‌محیطی دیگر، به این زیباترین کوه مخروطی جهان آسیب‌های فراوانی زده است. انجمن ما تلاش بسیاری کرده است تا بتواند بخش ناچیزی از این دشواری‌ها را از سر راه بردارد».

آموزه‌های باستانی ایران با دماوند پیوند داردکیوان سالمی‌فیه، دبیر همایش، در آغاز نشست به پیوستگی دماوند با اساتیر ایرانی پرداخت و گفت:‌ «دماوند با استوره‌های ایرانی درآمیخته است. منوچهر، آرش شواتیر و بسیاری از یلان ایرانی با این کوه پیوسته‌اند. دماوند جایگاه سیمرغ است و جایگاه نخستین مهاجران آریایی به سرزمین ایران. در اساتیر ایران و در شاهنامه آمده است که کیومرث، نخستین انسان و پادشاه، اهل دماوند بود. در یشت‌های اوستا نیز چنین آمده است که دماوند منزلگاه میترا، ایزد مهر، است. در بهمن‌یشت نیز گفته شده است که فریدون ضحاک را در دماوند دربند کرد. در بندهش نوشته شده که ضحاک باید تا پایان جهان در دماوند زندانی باشد».
سالمی‌فیه، در پایان گفت: «دماوند تسخیرناپذیر و رمزآلود، از آغاز تا پایان جهان نقش دارد. همه‌ی آموزه‌های باستانی ایران با دماوند درمی‌آمیزد».
در این همایش سودابه‌ پوراحمدی به روایتگری داستان کاوه آهنگر پرداخت و محمود کرمانی، نوازنده‌ی سه‌تار، قطعه‌هایی از موسیقی سنتی را اجرا کرد. در پایان همایش نیز از سخنرانان و کسانی که یاریگر انجمن توانمندی‌ها بوده‌اند، سپاس‌داری شد. علی‌رضا حاجی‌اشرفی، از پایه‌گذاران انجمن توانمندی‌ها، یادبودها را پیشکش کرد.
شهرزاد مفرد گردانندگی این نشست را بردوش داشت.
همایش ملی «دماوند و سلسله‌های اساتیری» در روز دوشنبه 23 دی‌ماه 1398 در تالار همایش‌های اسلامی موزه‌ی ملی ایران برگزار شد. انجمن توانمندی‌ها و خدمات توسعه‌ی گردشگری ایران و کمیته‌ی پژوهشی جامعه‌ی راهنمایان ایران‌گردی و جهان‌گردی، برگزارکننده‌ی این همایش بودند. موزه‌ی ملی ایران، سازمان میراث فرهنگی، بنیاد جهانی نوروز، انجمن کوهنوردی ایران، بنیاد فرهود، آژانس گردشگری آوای‌صبح و انتشارات زرین‌مهر، همراهان و هماهنگ‌کنندگان همایش یادشده بودند.

 شهرزاد مفرد گرداننده‌ی نشست

امیر عبدی پور از بنیاد جهانی نوروز

کیوان سالمی فیه دبیر همایش

سودایه پوراحمدی داستان کاوه آهنگر را روایت‌گری کرد


سمت چپ: محمدرضا نعمتی باستان‌شناس

پرفسور امین از سخنرانان نشست

عباس محمدی آملی از انجمن دوستداران کوه دماوند

پیشکش سپاسنامه‌ها به سخنرانان و یاریگران نشست

 سمت چپ: علیرضا حاجی اشرفی از پایه‌گذاران این همایش

محمود کرمانی هنرمند و نوازنده‌ی سه تار

فرنورها از ماندانا آذرکیوان

خبرنگار امرداد: اسفندیار کیانی