برج طغرل در بخش خاوری (:شرقی) آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری جا دارد. این برج از آثار به جا مانده از روزگار سلجوقیان است. در برخی نوشتارها این محل، برج خلیفه‌ی یزید نامیده شده‌است.
بلندای برج بدون به شمار آوردن گنبد مخروطی شکلی که امروزه اثری از آن نمانده، نزدیک به ۲۰ متر است. به باور برخی کارشناسان این برج همانند عقربه‌های ساعت است و می‌توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.
گفته میشود از جمله کاربردهای این برج استفاده در شب‌های تار با روشن کردن آتش بر باروی بلند آن برای راهنمایی مسافران جاده ابریشم که از خراسان به ری می‌آمدند، بوده و در روز نیازهای گاهشماری مردم را برطرف می‌کرده است.
بنا به گفته‌ی منوچهر آرین در نوشتار نگاه دیگری به برج‌ها «اطلاق واژه برج به این بنا و بناهای مشابه از آن جا که برج به منازل عبور حرکت سالانه خورشید در دائرةالبروج گفته میشود حکایت از این مطلب دارد که گذشتگان از این روی سایه‌های این ابنیه و دریچه‌های گذر نور خورشید که در روی آن‌ها تعبیه شده پی به برجی که خورشید در آن غوطه‌ور می‌باشد می‌بردند زیرا که در هر برجی خورشید ارتفاع خاصّی در آسمان نسبت به افق و میل خاصّی نسبت به جهات جغرافیایی مناطق دارد. لاجرم سایه‌ها و طرز تابش آن متفاوت خواهد بود که از این تغییرات می‌توان در تعیین روزها و برج‌ها بهره برد و این فناوری به کار رفته در این ساختمان‌هاست که کلمهٔ برج را بر آن گذاشته‌اند.»
برج طغرل افزون بر این ویژگی، ویژگی مانند دیگری به نام ساعت آفتابی دارد که در دل کنگره‌های آن پنهان شده؛ شاید مورد همانند آن در تاریخ علم کمتر یافت شود. گرداگرد این برج از نمای بیرونی ۲۴ کنگره با زاویه‌ی حاده جلوه‌گر شده که اگر در روبروی درگاه آن بایستید گویی شیری با دهانی باز به شما می‌نگرد. در دقّت در این بنا از آن جا که این کنگره‌ها دور تا دور این اثر را فرا گرفته به گونه‌ای ویژه طراحی شده که اگر چنانچه طلوع آفتاب رخ بدهد در سوی خاوری سازه کم‌کم یکی از کنگره‌ها روشن میشود و آفتاب درون آن می‌تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، نیمی از کنگره روشن میشود. اگر یک ساعت از طلوع خورشید بگذرد یک کنگره به‌طور کامل روشن میشود و اگر چنانچه ۲ ساعت بگذرد کنگره روشن میشود، همین‌طور اگر ۳ ساعت بگذرد ۳ کنگره تا هنگامی که به لحظه‌ای می‌رسیم که خورشید روی نصف‌النهار منطقه قرار می‌گیرد. یعنی بیش‌ترین بلندای خود را از افق دارد، در این هنگام خورشید درست بالای سر در جنوبی برج جای می‌گیرد چرا که درب‌های برج کامللا شمالی-جنوبی بوده و روی نصف‌النهار جای دارد. در این هنگام سایه‌ی تیغه‌ای که بالای سردرب ورودی است درست در بالای تبری ضربی‌گونه روی سردر قرار گرفته و گویای لحظه اذان ظهر میکند و در زمستان که بلندای خورشید پایین‌تر است درهنگام ظهر خورشید از درب جنوبی درست میانه‌ی برج می‌تابد. اگر چنانچه خورشید از نیمروز زوال‌پذیر و به سوی باختر (:غرب) گرایش پیدا کند حال کنگره‌های بخش باختری شروع به روشن شدن میکند. اگر نیم ساعت از لحظه ظهر بگذرد نیمی از کنگره از بخش باختری روشن میشود اگر یک ساعت بگذرد یکی از کنگره‌ها و اگر ۲ ساعت از ظهر بگذرد نیمی از کنگره‌ها روشن میشود و همین گونه تا خورشید فروکش (:غروب) کند. اینگونه از روی کنگره‌های این برج و روشن شدن آن توسط خورشید می‌توان مقدار گذشت زمان را از لحظه‌ی طلوع آفتاب، نیمروز، و میزان گذشت زمان از نیمروز را محاسبه و تعیین کرد.
برج طغرل برای نخستین بار در سال ۱۳۰۱ مهی (:قمری) و در پایان سی و پنجمین سال پادشاهی ناصرالدین شاه بازسازی شد. این بازسازی به دستور شاه و از سوی صدراعظم امین‌السلطان و به دست ابوالحسن‌خان معمارباشی انجام گرفت و لوحه‌ای مرمر بر سردر سازه نصب شد. این بازسازی سازه را از خطر نابودی رهانید ولی ظریف‌کاری‌های قدیمی و بقعه‌ی سنگ‌نوشته‌ی کوفی آن را از میان برد.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ سال‌ها این سازه متروک بود تا در آغاز دهه‌ی هفتاد بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت و بازسازی به‌گونه‌ی جدی در نیمه‌ی سال ۱۳۷۷خورشیدی آغاز و در زمستان ۱۳۷۹ خورشیدی به پایان رسید.
برج طغرل؛ بزرگترین ساعت آفتابی جهان
ورودی جنوبی برج طغرل
سنگ‌نوشته‌ای از دوران قاجار
نمای شمالی برج طغرل
در طراحی نمای برج طغرل، شیر که از نمادهای ایران باستان است ایجاد شده است
ایجاد نورپردازی در شب هنگام بروی برج
دهانه داخلی برج که کاربرد انعکاس صدا را برای سخنرانی داشته است
آب برف و باران از کف پیاله ای برج هدایت میشود برای آبیاری
تاج برج که با چرخش خورشید سایه ها را برروی اضلاع ایجاد میکند
آخرین دیواریکه آفتاب بروی آن است ساعت را نشان میدهد و سایه مجاور آن دقیقه را مشخص میکند
قنبری سرپرست و راهنمای برج ساعت آفتابی طغرل
فرتورها از همایون مهرزاد
خبرنگار امرداد: نگار جمشیدنژاد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر