ایران زیبای من - دره ازنا جاسب؛ دلخواه و دست‌یافتنی

بیش از آنکه جاهای آشنا در زیست‌بوم ایران فراوان باشند، ناشناخته‌ها و کمتر دیده شده‌ها پُرشمارند. بی‌راه نیست اگر بگوییم طبیعت ایران هنوز هم دیده نشده است و شگفتی‌های خود را آشکار نساخته است. یا ما در جست‌وجوی شناخت و آگاهی از آن‌ها برنیامده‌ایم، یا شمار شگفتی‌های پنهان و آشکار طبیعت سرزمین ما بسیار است و دامن‌گستر.

دره‌ی «ازنا جاسب» را باید یکی از آن جاهای زیبا و کمتر پدیداری دانست که می‌تواند پذیرای هر دلباخته‌ی طبیعتی باشد؛ بدان شرط که ارزشش را بدانیم و دست به ویرانی‌اش نزنیم! زیست‌بوم ایران دارایی شخصی ما نیست که هر گونه بخواهیم با آن رفتار کنیم؛ امانتی است که باید به درستی و پاکیزگی نگاه‌داریم و به آیندگان بسپاریم.

دره‌ی ازنا جاسب را باید در «دلیجان» جست‌وجو کرد. دلیجان یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است با آب‌وهوایی در زمستان سرد و در تابستان کم‌و‌بیش گرم. دلیجان چندین استان کشور را به‌هم پیوند می‌دهد. این از ویژگی‌های آن شهر تاریخی است. دلیجان از شمال به قم می‌رسد؛ از جنوب به اصفهان؛ از خاور به کاشان و از باختر به محلات. پیداست که دلیجان موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای دارد.
نزدیک به 20 کیلومتر دورتر از شمال خاوری شهر دلیجان، 7 پارچه آبادی هست که بر روی هم دهستان «جاسب» را شکل می‌دهند. هر کدام هم نام‌های تا اندازه‌ای دشوار دارند: واران، هرازی جان، وسقونقان، بیژنگان ، وشتکان، زُر و کروگان. در دل این روستاهاست که دره‌ی ازنا پهنه گشوده است. این روستاها به درازای 50 کیلومتر در دره جاسب جای گرفته‌اند.

با پیمودن جاده‌ی دهستان جاسب، تا چشم کار می‌کند بیابان است و بیابان. اما به یکباره رشته کوه‌هایی نمایان می‌شوند که بلند و سر به آسمان سوده‌اند. جاده نیز پیچ‌درپیچ می‌شود و گذر از آن همراه با احتیاط بیش‌تر. یک‌سوی جاده کوه‌ها است و دیگرسوی آن، دره. روستاهای هفت‌گانه‌ی جاسب در میان دره آرمیده‌اند؛ دره‌ای زیبا و دل‌انگیز که پیش از رسیدن به آن و راهسپاری در بیابان خشک، گمان دیدنش نمی‌رود. زیست‌بوم شگفتانه‌ی ایران آکنده از این چشم‌بندی‌ها است.
دره‌ی ازنا جاسب، جای برخورد بلندی‌های (:ارتفاعات) مرکزی ایران با رشته‌کوه زاگرس است. رشته‌کوه‌های زاگرس از باختر تا جنوب باختری ایران کشیده شده‌اند و همین دره ازنا است که راه آن را از بلندی‌های مرکزی ایران جدا می‌شود.

بلندی‌هایی که در دره‌ی ازنا جاسب نمایان‌اند گاه به 110 متر هم می‌رسند. کوه‌هایی که پیرامون دهستان ازنا جاسب جای گرفته‌اند، فراوان‌اند. مانند: کوه «سلالت» که بومی‌ها به آن «روزنه پلنگ» می‌گویند و چنین باور دارند که در گذشته‌ها زیستگاه پلنگ بوده است. تک درخت همیشه سبز دامنه‌ی کوه سلالت نیز نگاه‌ها را به خود می‌کشد؛ کوه «ولیجا» با بلندای بیش 3100 متر. کمترین بلندی این کوه در دامنه جاسب به 1800 متر می‌رسد؛ کوه «تخت سرحوض» با 3142 متر بلندی؛ «برزه کوه» با بیش 2700 متر و کوه «گرگو» با 2854 متر بلندا. همه‌ی این کوه‌ها، مالامال از دیدنی‌هایی هستند که چشم‌اندازی ویژه به دره ازنا جاسب می‌بخشند. زیست‌بومی که در جاهایی گاه خشک و صخره‌ای است و دره‌ها، تپه‌ها را در برمی‌گیرد و گاه کوه‌های استپی و دشتی را. این مایه از دگرگونی، ویژگی دره جاسب است.
شکل‌های طبیعی‌ای که در دره جاسب دیده می‌شود، هزاران سال زمان بُرده است تا پدید بیایند. آن شکل‌های شگفت‌انگیز، نتیجه‌ی فرسایش زمین هستند. با حرکت بادها و آب‌ها، ذرات زمین از بستر خود جدا می‌شوند و به جای دیگری راه می‌برند. به این فرایند، فرسایش می‌گویند. این رویداد در دره جاسب نیز پیش آمده است و شکل‌های گوناگونی را پدیدار ساخته است. فرسایش‌ها، شیارهای رنگارنگ دره را شکل داده است؛ شیارهایی زرد و نارنجی‌رنگ یا قهوه‌ای، که خیال برانگیزاند و ذهن را به افسانه‌سازی وامی‌دارند. داستان‌ها و افسانه‌هایی که درباره‌ی این دره و کوه‌های آن بر زبان‌ها است، از آن بازی‌های خیال‌آور سرچشمه می‌گیرد.

در میان کوه‌های بلند جاسب، ستون‌ها و صخره‌ها سربرآورده‌اند. صخره‌هایی استوار و سخت‌گذر که شکل در شکل‌اند. در میانه‌ی دره جاسب گذرگاهی کهن نیز دیده می‌شود که در فراز آن غاری دهان گشوده است. نقل و گفت‌ها درباره‌ی آن گذرگاه، بسیار است. شاید آن سخن‌ها رنگی از واقعیت هم داشته باشند. می‌گویند که گذرگاه دره جاسب، زمانی کمینگاه راهزنان بوده است و گذرگاهی پُرخطر برای مسافران.
پوشش گیاهی دره جاسب، گوناگون است. بادام کوهی، زرشک، زالزالک و بنه در آنجا به فراوانی دیده می‌شود و نیز گیاهی سمی به نام «فرفیون» که تنها 3 گرم از آن انسان را از پا درمی‌آورد. شیره‌ی گیاه فرفیون شیری‌رنگ است و بسیار خطرناک. درختان بادام و گردو نیز در دره جاسب پُرشمارند.
حیات وحش دره جاسب درخور توجه است. آنجا زیستگاهی برای جانورانی مانند پازن، میش و قوچ، گرگ، آهو، بُز، بلدرچین و سارگپه است. سارگپه پرنده‌ای شکاری است کوچک‌تر از عقاب و با پیکری میانه و توپُر.

رودخانه‌ی فصلی ازنا در میانه‌ی ماه‌های اسفند تا خرداد در دره جاسب روان است. این رود از بلندی‌های دهستان جاسب سرچشمه می‌گیرد و جاری می‌شود. زمانی که فصل‌ها پُربارش است و آسمان ابرهای باران‌زا را دریغ نمی‌کند، این رود زیبایی دیگری به دره جاسب می‌دهد؛ به‌ویژه در فصل بهار که بهترین و دلپذیرترین زمان برای دیدن دره جاسب نیز هست. آب‌وهوای کوهستانی و طبیعت کم‌وبیش دست‌نخورده‌ی دره، آن گستره را تماشایی‌تر می‌سازد و نوید گردشگری‌ای به ‌یاد ماندنی می‌دهد.
درون دره نیز برکه‌ها و چشمه‌هایی هست که از آب‌های زیرزمینی سر برمی‌آورند. دره جاسب به بزرگی بیش از هزاران هکتار، با کوه‌های بلندش، راه دسترسی آسانی دارد. جاده‌ی اصلی جاسب به دلیجان از درون این دره می‌گذرد.
بدین‌گونه دره ازنا جاسب دلیجان را می‌توان طبیعتی دلپذیر در میانه‌ی بیابان دانست؛ زیست‌بومی پذیرا و دلخواه و آسان‌یاب.

خبرنگار امرداد: بامداد رستگار