چگونگی آغاز نگارش در جنوب‌ خاوری فلات ایران

داده‌های آغاز نگارش از گستره‌ی جنوب خاوری (:شرقی) فلات ایران در پیوند با کرمان، سیستان و بلوچستان به دست آمده است.

البته هر بخشی از فلات ایران در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد دارای داده‌های آغاز نگارشی ویژه‌ی خود است و ما در این نوشتار به داده‌های جنوب خاوری ایران یعنی تپه یحیی، کُنار صندل، شهداد و شهر سوخته می‌پردازیم.
گستره‌های جنوبی ایران از تمرکز داده‌های بسیار خوبی برخوردارند؛ بیشتر ما برای رفتن به سفرهای گردشگری جاهای خوش آب و هوا، بکر و در عین حال سرشار از جاذبه‌های گردشگری را برمی‌گزینیم، ولی نیاز به یادآوری است بدانیم که بسیاری از تپه‌های باستانی که امروزه بی سر و سامان در بیابان‌ها به حال خود رها شده‌اند زمانی از ماندگاه‌های ویژه‌ی نیاکان ما در هزاره‌های پیشین بوده‌اند که بازدید از آن‌ها نیز خالی از لطف نیست.

تپه یحیی

تپه یحیی در دره‌ی صوغان، نزدیک به 225 کیلومتری جنوب کرمان و در 30 کیلومتری شمال خاوری شهرستان دولت‌آباد جای دارد. این تپه از روزگار نوسنگی (8 هزار سال پیش) تا روزگار ساسانیان دارای استقرار انسانی بوده است. در این تپه داده‌های آغاز نگارشی به گونه‌ی لوحه‌های گلی از چهارمین ‌لایه به دست آمده است.

کُنارصندل

شهرستان جیرفت در نزدیکی 240 کیلومتری جنوب خاوری کرمان است. در سال 1379 خورشیدی به سازمان میراث فرهنگی و اداره‌های دیگر گزارش شد که برخی از داده‌های فرهنگی باارزش دشت جیرفت (گستره‌ی هلیل‌رود) به گونه‌ی ناروا (:غیر مجاز) در بازارهای عتیقه فروشی داخلی و خارجی پخش شده است. بخشی از این آفرینه‌ها (:آثار) گردآوری و به سازمان میراث فرهنگی داده شد. بخش زیادی از این شی‌ها هم‌اکنون در دیرینکده‌ی (:موزه) ملی ایران، هرندی کرمان و جیرفت نگهداری می‌شوند. نخست، باستان‌شناسانی چون حمیده چوبک و یوسف مجیدزاده کاوش‌های هدفمندی را در جیرفت آغاز کردند. این کاوش‌ها در کنارصندل جنوبی، شمالی، منطقه‌ی شهر و گورستان محطوط‌آباد انجام شد. داده‌های در پیوند با آغاز نگارش در منطقه‌ی شهر، نزدیک 800 متری دژ کنارصندل جنوبی به دست آمده است.

شهداد

شهداد در پیرامون باختری (:غربی) دشت لوت و خاور (:شرق) شهر کرمان جای دارد. توالی فرهنگی در شهداد در پیوند با آغاز هزاره‌ی سوم پیش از میلاد تا روزگار اسلامی است. داده‌های نگارشی نیز از از گورستان A شهداد به دست آمده است.

شهر سوخته

شهر سوخته در نزدیکی زابل در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. این گستره با بزرگی 151 هکتار یکی از ارزشمندترین و بزرگ‌ترین محوطه‌های آغاز شهرنشینی در حوزه‌ی فرهنگی جنوب خاوری ایران است که در 3200 تا 1800 سال پیش از میلاد، منطقه‌ای مسکونی بوده است. در شهر سوخته آفرینه‌های کارهای پرشمار صنعتی و گونه‌های شی‌های آذینی، لوازم خانگی و کارگاه‌های ذوب مس شناسایی شده است که می‌توان با توجه به آن‌ها رشته‌های صنعتی شهر سوخته را شناسایی کرد: فلزکاری، مهرسازی (استوانه‌ای و مسطح)، حصیربافی، بهره‌وری از انواع سنگ‌های بازالت، آهک، مرمر، چخماق و... باستان‌شناسان با توجه به پژوهش‌های انجام شده به این برآیند رسیدند که صنعت‌گران شهر سوخته از بدخشان افغانستان سنگ لاجورد را وارد می‌کردند و پس از تراش دادن، آن را به کرمان و از آنجا به شوش و از راه شوش به میان‌رودان (عراق امروزی) می‌بردند. داده‌های نگارشی از دوره‌ی نخست شهر سوخته به دست آمده است.

تارنمای امرداد - بنفشه میرزایی