خبرنگار امرداد: سیاوش آریا
عروسک تاریخی بَویگ یا بویک، میراثی به جا مانده از تیره‌ی لُر که امروزه با نام لیلی شناخته می‌شود به دست یک بانوی هنرمند نورآبادی بازآفرینی و بازسازی شده و در سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در بخش میراث معنوی یا ناملموس به ثبت ملی رسیده است. شاید بتوان این عروسک تاریخی را میراث فراموش شده‌ی تیره‌ی لُر به شمار آورد که در گذر زمانه از یادها رفته است.
به گزارش اَمرداد، عروسک تاریخی «بَویگ» که نمادی از فرهنگ و هنر تیره‌ی لُر به شمار می‌آید، پس از چند دهه فراموشی به دست یک بانوی هنرمند در شهرستان نورآباد از استان پارس (:فارس) بازسازی و زنده (:احیاء) شده و با پیگیری ها و کوشش‌های وی در بخش میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است. بانو فریبا گُرجیان دانش آموخته‌ی رشته‌ی نقاشی از سال 1392 خورشیدی در زمینه‌ی عروسک های بومی تیره‌ی لُر با نام بَویک (بیگ = لیلی)، نوزاد لیلی (کَره پیچ، ساوا، بی دنو) به بررسی و پژوهش پرداخته است. وی نزدیک به چهار سال با بررسی و پژوهش‌های بسیار بر روی این عروسکها از سال 1392 و پس از سه دهه فراموشی، آغاز به ساخت و بازسازی نمونه‌هایی از عروسک‌های تاریخی «لیلی» کرده و در سال 1395 با شناسایی (:معرفی) عروسک لیلی به سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی کشور، آن را با نام اثری فرهنگی و تاریخی با نگرش به پیشینه‌ی آن در سیاهه‌ی (:فهرست) آثار ناملموس و ملی به ثبت رسانده است. در همین زمینه، بانو گُرجیان به اَمرداد گفت: « گمان می رود نخستین بار عروسک‌های لیلی در دوره‌ی تیموری و شاید پیش تر از سوی تیره‌ی لُر در ایران ساخته شده باشد. این عروسک‌های بومی که بیشتر و پیش‌تر به وسیله‌ی زنان در محیطی بدون امکانات با کمترین ابزار به گونه‌ی آفرینش‌گرانه (:خلاقانه) و با نگرش به پوشش بومی زنان منطقه، ساخته می‌شده است، شوربختانه (:متاسفانه) با گذشت زمان و در درازای سالیان به شوند (: دلیل) بی‌توجهی و نگاهی کم‌بینانه و پذیرفتن آن‌ها نه به عنوان هنردست زنان بدون آموزش، بلکه بیشتر به ناروایی، کاردستی و با جایگزین شدن عروسک‌های غیر ایرانی به حاشیه رانده و در سه دهه‌ی گذشته به گونه‌ی کامل به فراموشی سپرده شده‌اند. عروسک‌هایی که در بردارنده‌ی آیین یک تیره در درازای زندگی ایلی و حتا یکجانشینی آن‌ها بوده است. همچنین این عروسکها، به گونه‌ای عروسکِ بازی و سرگرمی فرزندان این تیره نیز، بوده است.»
این هنرمند نقاش در بخش دیگری از سخنانش افزود: «عروسک لیلی که به باور دکتر اردشیر صالح پور (پژوهشگر و آموزگار تیاتر) و حسین حسین‌زاده راهدار (چکامه سُرا و پژوهشگر)، آن را گونه‌ای از تلفظ «لالهی» و «لالی» به چَمِ (:معنای) عروسکی که از خود سخن و حرکتی ندارد و به وسیله‌ی شخصی به حرکت در می‌آید و «لیلی بازی» یا «لیلی بازی» را نیز همان «لالی بهی‌بازی» یا عروسک بازی می‌داند. همچنین این پژوهشگران، لالی را عروسک معنا کرده و به چکامه‌ها، ستایش‌ها (:توصیفات) و ادبیاتی که پیرامون آروس و داماد در میان لرهای چهارمحال و بختیاری خوانده می‌شود «دُوالالی» می‌گویند. «دُوا» به چمِ داماد است و «لالی» به چَم عروسک است. لال به چَم گنگ نیز است و خود، چمِ عروسک نمی‌دهد، بلکه به آن عروسک لالهی، لالی و لال بیگ می‌گویند.»
عروسک بَویگ یا بَویک (لال بیگ) از شهرستان نورآباد مَمَسنی که گونه‌ای از عروسک لیلی، ولی با ساختاری ساده‌تر است نیز در سیاهه‌ی آثار میراث ناملموس جای گرفته است. این عروسک با دستان توانمند بانو گرجیان در اَردیبهشت 1396 بازسازی (بازآفرینی) و در تابستان به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان معرفی و در آذرماه امسال با بررسی این پرونده در سازمان میراث فرهنگی کشور در بخش میراث معنوی یا همان ناملموس به ثبت ملی رسیده است. عروسک بیگ یا بویگ، عروسکِ بازی دختران تیره‌ی لُر در تاریخ زندگی ایلی آن‌ها بوده است که حتا پس از یکجانشینی این عروسک را داشته اند، ولی در سال‌های گذشته با فراموشی لیلی بازی، آن عروسک نیز، از یادها رفته است.
این بانوی هنرمند در دنباله‌ی سخنانش گفت: «بیگ یا بی‌ها آن دسته از لیلی‌هایی هستند که برای بازی کوچک ترها ساخته می‌شدند و ریشه در بَویگ دارد و بَویگ خود اشاره به آروس و لیلی دارد. این گونه از لیلی‌ها همانند عروسک لیلی که ساختار چلیپاگونه و رقصانی داشته، توانایی حرکت و رقص از خود را ندارند و می‌توان آن را گونه‌ی ساده تر عروسک لیلی دانست. اگرچه می‌توان گمان برد که این عروسک در آغاز از سوی زنان به اَنگیزه‌ی سادگی ساخت، برای فرزندان ساخته شده، ولی در دنباله نقش فرزندان در ساختن این عروسکها را نمی‌توان نادیده گرفت. عروسک بیگ یا بویگ (بویک) در نمونه‌های تک چوب، دو چوب، چهارچوب و حتا پنچ چوب (بدون نخ حرکت دهنده برای دست‌های عروسک) به وسیله‌ی بچه‌ها در هنگام لیلی بازی به فراوانی ساخته می‌شده است. این عروسک در لیلی بازی بچه‌ها، هم نقش «مادر لیلی» و هم «بچه لیلی» را بازی می‌کرده است. عروسک بیگ که نزد بسیاری از لُر زبانان به ویژه در گذشته به بَویگ نیز شناخته شده است، گونه‌ای از عروسک لیلی بوده که در میان همه‌ی لر زبانان چه در بخش زاگرس و چه پراکنده در دیگر بخش‌های کشور وجود داشته است. این عروسک در نورآباد و شهرستان های رستم، گِراش، اِوَز، لارستان و ... از استان پارس، در کُهگیلویه و بویراحمد، در خوزستان (نزد بختیاری نشین‌های مسجدسلیمان، دزفول، ایذه، سوسن سرخاب و...) در چهارمحال و بختیاری، در ایلام (دهلران و آبدانان از لر نشین‌های ایلام) و استان هرمزگان و دیگر بخش‌های لرنشین و همچنین ترک‌های قشقایی پارس، اِسپهان (اصفهان)، کُهگیلویه و بویراحمد و مَمَسنیِ پارس به انگیزه‌ی نزدیکی و همبستگی فرهنگی با لرهای نورآباد مَمَسنی همواره وجود داشته و نام‌هایی گوناگون نیز داشته اند.»
فرتورها از سیاوش آریا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر